പ​ണ്ഡി​റ്റ് രാം ​നാ​രാ​യ​ൻ: സാ​രം​ഗി​യെ വീ​ണ്ടെ​ടു​ത്ത സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​ൻ

സം​ഗീ​ത​ലോ​ക​ത്തു​നി​ന്ന് അ​പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​കും എ​ന്ന് തോ​ന്നി​ച്ച ഒ​രു ഘ​ട്ട​ത്തി​ൽ പ​ണ്ഡി​റ്റ് രാം ​നാ​രാ​യ​നാ​ണ് (Pandit Ram Narayan)സാ​രം​ഗി​യെ വീ​ണ്ടെ​ടു​ക്കു​ന്ന​ത്. മു​ദ്ര​കു​ത്ത​ലു​ക​ളി​ൽ​നി​ന്ന്​ ഒ​രു സം​ഗീ​ത ഉ​പ​ക​ര​ണ​ത്തെ​യും സം​ഗീ​ത​െ​ത്ത​യും വീ​ണ്ടെ​ടു​ത്ത, 95 വയസ്സാകുന്ന, രാം ​നാ​രാ​യ​നെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​ണ്​ ഇൗ ​എ​ഴു​ത്ത്.

സാ​രം​ഗി​യെ പോ​ലെ നി​ര​ന്ത​രം പ്ര​തി​സ​ന്ധി​ക​ളി​ലൂ​ടെ ക​ട​ന്നു​പോ​യ മ​റ്റൊ​രു സം​ഗീ​തോ​പ​ക​ര​ണം ഹി​ന്ദു​സ്ഥാ​നി സം​ഗീ​ത​ത്തി​ൽ ഉ​ണ്ടാ​കാ​നി​ട​യി​ല്ല. രാ​ജ​ഭ​ര​ണ​ങ്ങ​ളു​ടെ സു​വ​ർ​ണ​കാ​ല​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന് ത​വാ​യി​ഫു​ക​ളു​ടെ ഭ​വ​ന​ങ്ങ​ളി​ലേ​ക്ക് ഒ​തു​ങ്ങി​പ്പോ​യ ഈ ​സം​ഗീ​തോ​പ​ക​ര​ണം നേ​രി​ട്ട​ത് ദാ​സീ​നൃ​ത്ത​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് അ​ക​മ്പ​ടി പോ​കു​ന്ന ഉ​പ​ക​ര​ണം എ​ന്ന ദു​ഷ്പേ​രാ​യി​രു​ന്നു. അ​തി​ൽ​നി​ന്ന് ക​ര​ക​യ​റാ​ൻ ശ്ര​മി​ക്കു​മ്പോ​ൾ സം​ഗീ​ത ക​ച്ചേ​രി​ക​ളി​ൽ സാ​രം​ഗി​ക്ക് ഭീ​ഷ​ണി​യാ​യി ഹാ​ർ​മോ​ണി​യ​ത്തി​െ​ൻ​റ ക​ട​ന്നു​വ​ര​വു​ണ്ടാ​യി. മാ​ത്ര​മ​ല്ല, പു​തു​താ​യി പ​ഠി​ക്കാ​ൻ വി​ദ്യാ​ർ​ഥി​ക​ളെ കി​ട്ടാ​തി​രി​ക്കു​ന്ന അ​വ​സ്ഥ​യും വ​ന്നു. ഇ​ങ്ങ​നെ സാ​രം​ഗി സം​ഗീ​ത​ലോ​ക​ത്തു​നി​ന്ന് അ​പ്ര​ത്യ​ക്ഷ​മാ​കും എ​ന്ന് തോ​ന്നി​ച്ച ഒ​രു ഘ​ട്ട​ത്തി​ൽ ​ണ് അ​തി​നെ നി​ല​നി​ർ​ത്താ​നും ന​ഷ്​​ട​പ്ര​താ​പം വീ​ണ്ടെ​ടു​ക്കാ​നും സ​ഹാ​യി​ച്ച​ത്. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ഈ ​രം​ഗ​ത്തു​ള്ള നി​ര​ന്ത​ര​മാ​യ പ​രി​ശ്ര​മ​ങ്ങ​ളാ​ണ് ദേ​ശീ​യ​മാ​യും അ​ന്ത​ർ​ദേ​ശീ​യ​മാ​യും സാ​രം​ഗി​യു​ടെ അ​സ്തി​ത്വം ഉ​റ​പ്പി​ച്ച​ത്. ഷെ​ഹ​നാ​യി​ക്ക് ബി​സ്മി​ല്ലാ​ഖാ​നും സ​ന്തൂ​റി​ന് ശി​വ​കു​മാ​ർ ശ​ർ​മ​യും ബാ​ൻ​സു​രി​ക്ക് ഹ​രി​പ്ര​സാ​ദ് ചൗ​ര​സ്യ​യും പോ​ലെ​യാ​ണ് സാ​രം​ഗി​ക്ക്‌ പ​ണ്ഡി​റ്റ് രാം ​നാ​രാ​യ​ൻ.

റാ​ണാ​പ്ര​താ​പി​െ​ൻ​റ​യും മീ​രാ​ഭാ​യി​യു​ടെ​യും നാ​ടാ​യി​രു​ന്ന രാ​ജ​സ്ഥാ​നി​ലെ ഉ​ദ​യ​പൂ​രി​ൽ 1927 ഡിസംബർ 25നാ​ണ് രാം ​നാ​രാ​യ​ൻ ജ​നി​ച്ച​ത്. അ​ഞ്ചു വ​യ​സ്സു​ള്ള​പ്പോ​ൾ പൊ​ട്ടി​ക്കി​ട​ന്ന ഒ​രു സാ​രം​ഗി മ​ര​ക്ക​മ്പു​കൊ​ണ്ട് വാ​യി​ക്കാ​ൻ ശ്ര​മി​ക്കു​ന്ന​ത് അ​ച്ഛ​െ​ൻ​റ ശ്ര​ദ്ധ​യി​ൽ​പ്പെ​ട്ടു. ദി​ൽ​രു​ബ​യും എ​സ്രാ​ജും വാ​യി​ച്ചി​രു​ന്ന അ​ച്ഛ​ൻ മ​ക​നെ സാ​രം​ഗി അ​ഭ്യ​സി​പ്പി​ക്കാ​ൻ തീ​രു​മാ​നി​ച്ചു. ഭാ​വി​യി​ൽ വ​ള​ർ​ന്നു വ​ട​വൃ​ക്ഷ​മാ​കാ​ൻ പോ​കു​ന്ന വ​ലി​യൊ​രു ആ​ൽ​മ​ര​ത്തി​ന് വി​ത്തു​ക​ൾ പാ​കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു താ​നെ​ന്ന് അ​ദ്ദേ​ഹം അ​റി​ഞ്ഞി​രു​ന്നി​ല്ല.

രാം ​നാ​രാ​യ​ൻ സാ​രം​ഗി അ​തി​വേ​ഗം പ​ഠി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. കൂ​ടു​ത​ൽ പ​ഠി​ക്കാ​ൻ ഉ​ദ​യ​പൂ​രി​ൽ ന​ല്ല സാ​രം​ഗി​വാ​ദ​ക​രെ തേ​ടി​യെ​ങ്കി​ലും അ​നു​യോ​ജ്യ​നാ​യ ഒ​രു ഗു​രു​വി​നെ ക​ണ്ടെ​ത്താ​നാ​യി​ല്ല. അ​ന്വേ​ഷ​ണം മൈ​ഹ​റി​ലെ മാ​ധ​വ് പ്ര​സാ​ദി​െ​ൻ​റ അ​ടു​ത്ത് എ​ത്തി​ച്ചു. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ കീ​ഴി​ലാ​ണ് രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ ക​ഴി​വു​ക​ൾ വി​ക​സി​ച്ചു​തു​ട​ങ്ങി​യ​ത്. ഉ​സ്താ​ദ് വ​ഹീ​ദ് ഖാ​െ​ൻ​റ അ​ടു​ത്ത് എ​ത്തു​മ്പോ​ഴേ​ക്കും രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ സം​ഗീ​ത​പ​ഠ​നം കു​റ​ച്ചു ദൂ​രം മു​ന്നോ​ട്ട് പോ​യി​രു​ന്നു. സാ​രം​ഗി​യു​ടെ ക​ട​ൽ താ​ണ്ടാ​ൻ രാം ​നാ​രാ​യ​നെ പ്രാ​പ്ത​നാ​ക്കി​യ​ത് കി​രാ​ന ഘ​രാ​ന​യി​ലെ ഇ​തി​ഹാ​സ​കാ​ര​നാ​യ ഈ ​സം​ഗീ​ത​കാ​ര​നാ​ണ്. അ​റി​യ​പ്പെ​ടാ​ത്ത സാ​രം​ഗി​യു​ടെ വ​ൻ​ക​ര​ക​ൾ അ​ദ്ദേ​ഹം കാ​ണി​ച്ചു ത​ന്നു. സാ​രം​ഗി എ​ന്ന അ​ക​മ്പ​ടി ഉ​പ​ക​ര​ണ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന് ഒ​രു ഏ​ക​വാ​ദ്യം എ​ന്ന നി​ല​യി​ൽ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ക്കാ​നു​ള്ള ഊ​ർ​ജ​വും ആ​ത്മ​വി​ശ്വാ​സ​വും രാം ​നാ​രാ​യ​ന് കൈ​വ​ന്നു.

ഇ​ന്ത്യാ വി​ഭ​ജ​നം മ​റ്റ്‌ പ​ല ക​ലാ​കാ​ര​ന്മാ​രെ​യും​പോ​ലെ രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ ജീ​വി​ത​ത്തെ​യും ബാ​ധി​ച്ചു. അ​ദ്ദേ​ഹം ന​ഗ​രം വി​ടാ​ൻ നി​ർ​ബ​ന്ധി​ത​നാ​യി. ലാ​ഹോ​ർ മ​ധു​ര​മാ​യ ഒ​രോ​ർ​മ മാ​ത്ര​മാ​യി അ​വ​ശേ​ഷി​ച്ചു. വി​ഭ​ജ​ന​ത്തി​നു​ശേ​ഷം ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ​ത്തി​യ നാ​രാ​യ​ൻ അ​വി​ടെനി​ന്ന് അ​വ​സ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ന​ഗ​ര​മാ​യ മും​ബൈ​യി​ലേ​ക്ക് പോ​യി. രാം ​ച​ന്ദ് ബോ​റ​ൽ, നൗ​ഷാ​ദ് അ​ലി, സ​ലി​ൽ ചൗ​ധ​രി, മ​ദ​ൻ​മോ​ഹ​ൻ, ഒ.​പി. ന​യ്യാ​ർ, ശ​ങ്ക​ർ ജ​യ് കി​ഷ​ൻ, റോ​ഷ​ൻ എ​ന്നി​ങ്ങ​നെ നി​ര​വ​ധി സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ർ​ക്ക് വേ​ണ്ടി വാ​യി​ച്ചു.

പ​ന്ത്ര​ണ്ടാം വ​യ​സ്സി​ൽ​ത​ന്നെ ഉ​ദ​യ​പൂ​രി​ലെ കു​ട്ടി​ക​ളെ സം​ഗീ​തം പ​ഠി​പ്പി​ക്കാ​ൻ അ​വ​സ​രം കി​ട്ടി. സ്കൂ​ൾ​പ​ഠ​നം അ​വ​സാ​നി​പ്പി​ച്ച രാം ​നാ​രാ​യ​ൻ അ​തൊ​രു അം​ഗീ​കാ​ര​മാ​യി ക​ണ്ടു. പ​ക്ഷേ ഗു​രു​വി​ന് അ​തി​നോ​ട് താ​ൽ​പ​ര്യ​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അ​ത് ശി​ഷ്യ​െ​ൻ​റ തു​ട​ർ​ന്നു​ള്ള വ​ള​ർ​ച്ച​ക്ക് ത​ട​സ്സ​മാ​കും എ​ന്ന് അ​ദ്ദേ​ഹം പ​റ​ഞ്ഞ​പ്പോ​ൾ രാം​നാ​രാ​യ​ൻ മ​റ്റൊ​ന്നും ആ​ലോ​ചി​ക്കാ​തെ കി​ട്ടി​യ അ​വ​സ​രം ഉ​പേ​ക്ഷി​ക്കാ​ൻ ത​യാ​റാ​യി.

രാം ​നാ​രാ​യ​ന് പ​തി​നേ​ഴാം വ​യ​സ്സി​ൽ ലാ​ഹോ​റി​ലെ ആ​കാ​ശ​വാ​ണി നി​ല​യ​ത്തി​ൽ ജോ​ലി കി​ട്ടി. വ​ലി​യ ക​ലാ​കാ​ര​ന്മാ​ർ അ​വി​ടെ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​വ​രി​ൽ​നി​ന്ന് വ്യ​ത്യ​സ്ത​മാ​യ ഘ​രാ​ന ശൈ​ലി​ക​ൾ സ്വാ​യ​ത്ത​മാ​ക്കാ​ൻ സാ​ധി​ച്ചു. പ​ണ്ഡി​റ്റ് ഓം​കാ​ർ​നാ​ഥ് ഠാക്കൂ​ർ, പ​ണ്ഡി​റ്റ് കൃ​ഷ്ണ റാ​വു, ശ​ങ്ക​ർ പ​ണ്ഡി​റ്റ് തു​ട​ങ്ങി​യ മി​ക​ച്ച സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​രോ​ടൊ​പ്പം സാ​രം​ഗി വാ​ദ​ക​നാ​യി ഔ​ദ്യോ​ഗി​ക ജീ​വി​തം ആ​രം​ഭി​ച്ചു. ആ​കാ​ശ​വാ​ണി​യി​ലെ ജോ​ലി മി​ക​ച്ച അ​വ​സ​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ ​കാ​ല​യ​ള​വി​ലു​ട​നീ​ളം കൂ​ടു​ത​ൽ പ​ഠി​ക്കു​ക​യും ഗ​വേ​ഷ​ണം ന​ട​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്തു. ത​െ​ൻ​റ അ​റി​വ് പ​രി​മി​ത​മാ​ണെ​ന്ന് രാം ​നാ​രാ​യ​ന് തോ​ന്നി. ഒ​രു സം​ഗീ​ത​കാ​ര​നെ​ന്ന നി​ല​യി​ൽ വ​ള​ര​ണ​മെ​ങ്കി​ൽ പു​തി​യ സാ​ധ്യ​ത​ക​ൾ ആ​രാ​യേ​ണ്ട​ത് അ​ത്യാ​വ​ശ്യ​മാ​ണെ​ന്ന് തി​രി​ച്ച​റി​ഞ്ഞു.

ഇ​ന്ത്യാ വി​ഭ​ജ​നം മ​റ്റ്‌ പ​ല ക​ലാ​കാ​ര​ന്മാ​രെ​യും​പോ​ലെ രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ ജീ​വി​ത​ത്തെ​യും ബാ​ധി​ച്ചു. അ​ദ്ദേ​ഹം ന​ഗ​രം വി​ടാ​ൻ നി​ർ​ബ​ന്ധി​ത​നാ​യി. ലാ​ഹോ​ർ മ​ധു​ര​മാ​യ ഒ​രോ​ർ​മ മാ​ത്ര​മാ​യി അ​വ​ശേ​ഷി​ച്ചു. വി​ഭ​ജ​ന​ത്തി​നു​ശേ​ഷം ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ​ത്തി​യ നാ​രാ​യ​ൻ അ​വി​ടെനി​ന്ന് അ​വ​സ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ന​ഗ​ര​മാ​യ മും​ബൈ​യി​ലേ​ക്ക് പോ​യി. രാം ​ച​ന്ദ് ബോ​റ​ൽ, നൗ​ഷാ​ദ് അ​ലി, സ​ലി​ൽ ചൗ​ധ​രി, മ​ദ​ൻ​മോ​ഹ​ൻ, ഒ.​പി. ന​യ്യാ​ർ, ശ​ങ്ക​ർ ജ​യ് കി​ഷ​ൻ, റോ​ഷ​ൻ എ​ന്നി​ങ്ങ​നെ നി​ര​വ​ധി സം​ഗീ​ത​സം​വി​ധാ​യ​ക​ർ​ക്ക് വേ​ണ്ടി വാ​യി​ച്ചു. അ​വ​രു​ടെ പാ​ട്ടു​ക​ളെ രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ വാ​യ​ന ധ​ന്യ​മാ​ക്കി. രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ ക​ഴി​വു​ക​ൾ തി​രി​ച്ച​റി​യാ​ൻ മ​റ്റു​ള്ള​വ​ർ​ക്ക് കി​ട്ടി​യ അ​വ​സ​രംകൂ​ടി​യാ​യി​രു​ന്നു മും​ബൈ ദി​ന​ങ്ങ​ൾ. പ​ക്ഷേ, സി​നി​മാ സം​ഗീ​ത​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല, അ​തി​നു​മ​പ്പു​റം വേ​ദി​ക​ളി​ൽ അ​ക​മ്പ​ടി ഉ​പ​ക​ര​ണ​മാ​യി അ​വ​ഗ​ണി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട സാ​രം​ഗി​യെ ഒ​രു ഏ​ക​വാ​ദ്യ​മാ​യി വ​ള​ർ​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു​വ​രു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ല​ക്ഷ്യം. അ​തി​നു​വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള ചി​ട്ട​യാ​യ സാ​ധ​ക​ത്തി​െ​ൻ​റ ദി​ന​ങ്ങ​ളാ​യി​രു​ന്നു പി​ന്നീ​ട് തു​ട​ർ​ന്ന​ത്. സം​ഗീ​ത​വേ​ദി​ക​ളി​ൽ സാ​രം​ഗി​ക്ക് കി​ട്ടു​ന്ന താ​ഴ്ന്ന സ്ഥാ​ന​ത്തി​ന് ഒ​രു മാ​റ്റം ഉ​ണ്ടാ​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ദൃ​ഢ​നി​ശ്ച​യ​ത്തി​ന് ഫ​ലം കാ​ണു​മോ എ​ന്ന് സു​ഹൃ​ത്തു​ക്ക​ളി​ൽ ചി​ല​ർ സം​ശ​യി​ച്ചി​രു​ന്നു. പ​ക്ഷേ ല​ക്ഷ്യ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന് പി​ൻ​വാ​ങ്ങാ​ൻ അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​രു​ക്ക​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. മും​ബൈ​യി​ലെ തി​ര​ക്കേ​റി​യ റെ​ക്കോ​ഡി​ങ്ങി​നി​ട​യി​ലും ക​ഠി​ന​മാ​യ പ​രി​ശീ​ല​നം തു​ട​ർ​ന്നു. സാ​രം​ഗി​യി​ൽ ചി​ല മാ​റ്റ​ങ്ങ​ൾ വ​രു​ത്തി. ഉ​പ​ക​ര​ണ​ത്തി​ലും വാ​ദ​ന​രീ​തി​യും അ​ഴി​ച്ചു​പ​ണി ന​ട​ത്തി. വാ​യ്പ്പാ​ട്ടി​െ​ൻ​റ ചി​ല രീ​തി​ക​ൾ സാ​രം​ഗി​യി​ൽ പ​രീ​ക്ഷി​ച്ചു. ഉ​യ​ർ​ന്ന പി​ച്ച് ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​ത് കു​റ​ച്ചു. ന​ല്ല നാ​ദം കി​ട്ടാ​ൻ വേ​ണ്ടി ക​മ്പി​ക​ളും ബോ​യും വി​ദേ​ശ​ത്തു​നി​ന്ന് ഇ​റ​ക്കു​മ​തി ചെ​യ്ത് ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചു.

സോ​ളോ വാ​യ​ന ആ​ദ്യം ത​ണു​പ്പ​ൻ പ്ര​തി​ക​ര​ണ​മാ​ണ് കി​ട്ടി​യ​തെ​ങ്കി​ലും ക്ര​മേ​ണ സ്ഥി​തി​യി​ൽ മാ​റ്റം വ​ന്നു​തു​ട​ങ്ങി. രാ​ഗ​വി​സ്താ​രം ന​ട​ത്താ​ൻ പ​റ്റി​യ ഒ​രു ഉ​പ​ക​ര​ണ​മാ​ണ് സാ​രം​ഗി എ​ന്ന് ആ​സ്വാ​ദ​ക​ർ​ക്ക് ബോ​ധ്യ​മാ​യി. സം​ഗീ​ത​വൈ​വി​ധ്യ​വും മെ​ല​ഡി​യും ഉ​ള്ള ഒ​രു ഉ​പ​ക​ര​ണ​മാ​ണ് സാ​രം​ഗി​യെ​ന്ന് തെ​ളി​യി​ച്ചു കൊ​ടു​ക്കാ​ൻ രാം ​നാ​രാ​യ​ന് സാ​ധി​ച്ചു. പൊ​ട്ടി​യ സാ​രം​ഗി ക​മ്പി​യി​ൽ ക​മ്പ​നം തീ​ർ​ത്ത അ​ഞ്ചു വ​യ​സ്സു​കാ​ര​െ​ൻ​റ നി​യോ​ഗം അ​താ​യി​രു​ന്നു.

എ​ച്ച്‌.​എം‌.​വി റെ​ക്കോ​ഡ് ചെ​യ്‌​ത ആ​ദ്യ​കാ​ല സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​രി​ൽ രാം ​നാ​രാ​യ​നും ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ വാ​യ​ന ഇ​ന്ത്യ മു​ഴു​വ​നു​ള്ള സം​ഗീ​താ​സ്വാ​ദ​ക​ർ ഇ​ഷ്​​ട​പ്പെ​ട്ടു. ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​ത​ത്തി​ലെ കു​ല​പ​തി​ക​ളാ​യ പ​ല​രും രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ കൂ​ടെ ജു​ഗ​ൽ​ബ​ന്ദി ചെ​യ്യു​ന്ന​ത് ഒ​രു അം​ഗീ​കാ​ര​മാ​യി ക​രു​തി. ആ​ദ്യം റേ​ഡി​യോ​വി​ലും പി​ന്നീ​ട് ടെ​ലി​വി​ഷ​നി​ലും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ സോ​ളോ പ​രി​പാ​ടി​ക​ൾ വ​ന്നു​തു​ട​ങ്ങി.

പാ​ശ്ചാ​ത്യ ദേ​ശ​ത്തും ന​ല്ല സ്വീ​കാ​ര്യ​ത കി​ട്ടി. ബ്രി​ട്ട​ൻ, ഫ്രാ​ൻ​സ്, ജ​ർ​മ​നി തു​ട​ങ്ങി​യ യൂ​റോ​പ്യ​ൻ രാ​ജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലാ​ണ് ഏ​റ്റ​വു​മ​ധി​കം സ്വീ​ക​ര​ണം കി​ട്ടി​യ​ത്. വി​യ​ന മ്യൂ​സി​ക് ഫെ​സ്​​റ്റി​വ​ലി​ൽ നാ​ല് പ​രി​പാ​ടി​ക​ൾ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ച്ചു. ചു​വ​ന്ന ദേ​വ​ദാ​രു മ​ര​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന് കൊ​ത്തി​യെ​ടു​ത്ത ല​ളി​ത​മാ​യ ഒ​രു ഉ​പ​ക​ര​ണം ഒ​രാ​ൾ വാ​യി​ക്കു​ന്ന​തും അ​തി​ന് മ​നു​ഷ്യ ശ​ബ്​​ദ​ത്തെ ഒ​രു​വി​ധ​ത്തി​ൽ അ​നു​ക​രി​ക്കാ​നു​ള്ള ക​ഴി​വു​ണ്ട് എ​ന്ന് കാ​ണു​ക​യും ചെ​യ്ത​പ്പോ​ൾ ലോ​ക​പ്ര​ശ​സ്ത വ​യ​ലി​നി​സ്​​റ്റ്​ യെ​ഹൂ​ദി മെ​നു​ഹി​ൻ ആ​വേ​ശ​ഭ​രി​ത​നാ​യി. അ​ദ്ദേ​ഹം ഇ​ങ്ങ​നെ പ​റ​ഞ്ഞു: ''സാ​രം​ഗി രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ കൈ​ക​ളി​ൽ ഇ​ന്ത്യ​ൻ വി​കാ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ചി​ന്ത​യു​ടെ​യും ആ​ത്മാ​വി​നെ പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. രാം ​നാ​രാ​യ​നി​ൽ​നി​ന്ന് സാ​രം​ഗി​യെ വേ​ർ​തി​രി​ക്കാ​നാ​വി​ല്ല. അ​ത്ര​യും അ​ഭേ​ദ്യ​മാ​ണ് ഇ​രു​വ​രും. അ​തി​നാ​ൽ അ​വ എ​െ​ൻ​റ ഓ​ർ​മ​യി​ൽ മാ​ത്ര​മ​ല്ല, സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന് വേ​ണ്ടി സ​മ​ർ​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട മ​ഹാ​ന്മാ​രാ​യ സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​രു​ടെ ഓ​ർ​മ​യി​ൽ​പോ​ലും ഈ ​ഉ​പ​ക​ര​ണം പ​ഴ​യ​താ​കി​ല്ല.​ കാ​ര​ണം അ​തു​ല്യ​മാ​യ രീ​തി​യി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം അ​തി​നെ സം​സാ​രി​പ്പി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.''

വ​ലി​യ നേ​ട്ട​ങ്ങ​ൾ​ക്കി​ട​യി​ലും ചി​ല സ്വ​കാ​ര്യ ദുഃ​ഖ​ങ്ങ​ൾ രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ ജീ​വി​ത​ത്തെ ഏ​റെ​ക്കാ​ലം മ​ഥി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഇ​രു​പ​ത് വ​ർ​ഷം മു​മ്പാ​ണ് ഭാ​ര്യ ഷീ​ല അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ വി​ട്ടു​പി​രി​ഞ്ഞ​ത്. സ​ന്ത​ത​സ​ഹ​ചാ​രി​യാ​യി​രു​ന്ന സ​ഹോ​ദ​ര​ൻ ച​തു​ർ​ലാ​ലി​െ​ൻ​റ അ​കാ​ല​ത്തി​ലു​ള്ള വേ​ർ​പാ​ട് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ദുഃ​ഖി​ത​നാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു. രാം ​നാ​രാ​യ​നെ സാ​രം​ഗി​യി​ൽ അ​ക​മ്പ​ടി സേ​വി​ക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു ച​തു​ർ ലാ​ൽ ത​ബ​ല പ​ഠി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ര​വി​ശ​ങ്ക​ർ, അ​ലി അ​ക്ബ​ർ ഖാ​ൻ എ​ന്നി​വ​ർ​ക്ക് വേ​ണ്ടി വി​ദേ​ശ പ​രി​പാ​ടി​ക​ളി​ൽ ത​ബ​ല വാ​യി​ച്ച ച​തു​ർ ലാ​ൽ പ്ര​ശ​സ്ത​നാ​യി​രു​ന്നു. സ​ഹോ​ദ​​ര​െ​ൻറ മ​ര​ണ ശേ​ഷം വേ​ദി​ക​ളി​ൽ പ​രി​പാ​ടി​ക​ൾ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ക്കാ​ൻ രാം ​നാ​രാ​യ​ൻ ഏ​റെ ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടി. ആ ​നി​രാ​ശ കു​റ​ച്ചു നാ​ൾ മ​ദ്യ​പാ​ന​ത്തി​ലേ​ക്ക് ന​യി​ച്ചു. ര​ണ്ട് വ​ർ​ഷ​ത്തി​ന​കം അ​തി​ൽ​നി​ന്ന് മോ​ചി​ത​നാ​യി പ​രി​പാ​ടി​ക​ളി​ലേ​ക്ക് തി​രി​ച്ചു വ​ന്നു. സാ​രം​ഗി​യി​ൽ തു​ട​ർ​ന്നാ​ൽ ഭാ​വി ശു​ഭ​ക​ര​മാ​വി​ല്ല എ​ന്ന് തെ​റ്റി​ദ്ധ​രി​ച്ച് ശി​ഷ്യ​രി​ൽ കു​റ​ച്ചു പേ​ർ മ​റ്റു ഉ​പ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളെ തേ​ടി പോ​യ​തും മ​ക​ൻ ബ്രി​ജ് നാ​രാ​യ​ൻ സാ​രം​ഗി​ക്ക് പ​ക​രം സ​രോ​ദ് തി​ര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്ത​തും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ തെ​ല്ലൊ​ന്നു​മ​ല്ല വി​ഷ​മി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. അ​തി​നു​ള്ള ക​ടം വീ​ട്ടി​യ​ത് മ​ക​ൾ അ​രു​ണ നാ​രാ​യ​ൻ കാ​ലെ​യെ സാ​രം​ഗി പ​ഠി​പ്പി​ച്ചുകൊ​ണ്ടാ​ണ്. ഉ​സ്താ​ദ് അ​ലാ​വു​ദ്ദീ​ൻ ഖാ​ന് ശേ​ഷം ത​െ​ൻ​റ പെ​ണ്മ​ക്ക​ളെ സം​ഗീ​തം പ​ഠി​പ്പി​ച്ച അ​പൂ​ർ​വം ഹി​ന്ദു​സ്ഥാ​നി സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​രി​ൽ ഒ​രാ​ളാ​ണ് അ​ദ്ദേ​ഹം. രാ​ജ്യ​ത്ത് ആ​ദ്യ​മാ​യി പ്ര​ഫ​ഷ​ന​ലാ​യി സാ​രം​ഗി വാ​യി​ച്ച സ്ത്രീ ​എ​ന്ന ബ​ഹു​മ​തി അ​രു​ണ നാ​രാ​യ​ൻ കാ​ലെ​ക്കാ​ണ്. അ​രു​ണ​യി​ലൂ​ടെ​യും പേ​ര​ക്കു​ട്ടി ഹ​ർ​ഷ് നാ​രാ​യ​നി​ലൂ​ടെ​യും സാ​രം​ഗി​യു​ടെ പ്ര​താ​പ​കാ​ലം തി​രി​ച്ചു​വ​രു​മെ​ന്ന പ്ര​തീ​ക്ഷ​യി​ലാ​ണ് അ​ദ്ദേ​ഹം.

താ​ങ്ക​ളു​ടെ ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ നേ​ട്ട​മെ​ന്ന് ഏ​തി​നെ വി​ളി​ക്കും? ഒ​രു പ​ത്ര​പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ൻ ചോ​ദി​ച്ചു. ''ത​വാ​യി​ഫ് ഭ​വ​ന​ങ്ങ​ളി​ൽ ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കു​ന്ന ഉ​പ​ക​ര​ണ​മാ​യി എ​ല്ലാ​വ​രും ത​ള്ളി​ക്ക​ള​ഞ്ഞ സാ​രം​ഗി​ക്ക് സാ​മൂ​ഹി​ക സ്വീ​കാ​ര്യ​ത​യും മാ​ന്യ​ത​യും കൊ​ണ്ടു​വ​രു​ന്ന​തി​ൽ ഞാ​ൻ വി​ജ​യി​ച്ചു. അ​വ​ഗ​ണി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട ഒ​രു സം​ഗീ​ത ഉ​പ​ക​ര​ണ​ത്തി​ന് പു​ന​ർ​ജ​ന്മം ല​ഭി​ച്ച​ത് ഞാ​ൻ കാ​ര​ണ​മാ​ണെ​ന്ന് ആ​ളു​ക​ൾ പ​റ​യു​ന്ന​ത് കേ​ൾ​ക്കു​മ്പോ​ൾ വ​ലി​യ സ​ന്തോ​ഷ​മു​ണ്ട്.''

നി​ര​വ​ധി വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ളാ​യി ശ​വ​സം​സ്കാ​ര ച​ട​ങ്ങു​ക​ളി​ൽ നി​ല​വി​ളി​യാ​യി​രു​ന്നു സാ​രം​ഗി. രാ​ഷ്‌​ട്ര​പ​തി, പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി, മ​റ്റ് വി​ശി​ഷ്​​ട വ്യ​ക്തി​ക​ൾ എ​ന്നി​വ​ർ മ​രി​ക്കു​മ്പോ​ൾ റേ​ഡി​യോ​വി​ലും ദൂ​ര​ദ​ർ​ശ​നി​ലും സാ​രം​ഗി മു​ഴ​ങ്ങും. 'ചാ​വ് ഉ​പ​ക​ര​ണം' എ​ന്ന ക​ള​ങ്ക​ത്തി​ൽ നി​ന്ന് സാ​രം​ഗി പു​റ​ത്തു ക​ട​ന്ന​ത് രാം ​നാ​രാ​യ​െ​ൻ​റ​യും പി​ന്നീ​ട് വ​ന്ന സു​ൽ​ത്താ​ൻ ഖാ​െ​ൻ​റ​യും സം​ഗീ​ത പ​രി​പാ​ടി​ക​ളി​ലൂ​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു. 1990ൽ ​മെ​ഹ്ദി ഹ​സ​െ​ൻ​റ കൂ​ടെ ല​ണ്ട​നി​ലെ റോ​യ​ൽ കോ​ള​ജ് ഓ​ഫ് മ്യൂ​സി​ക്കി​ൽ ന​ട​ന്ന ഗ​സ​ൽ പ​രി​പാ​ടി​യി​ൽ സാ​രം​ഗി വാ​യി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത് ഉ​സ്താ​ദ് സു​ൽ​ത്താ​ൻ ഖാ​നാ​യി​രു​ന്നു. ആ ​പ​രി​പാ​ടി​യു​ടെ കാ​സ​റ്റു​ക​ൾ കേ​ട്ട ഗ​സ​ൽ ആ​രാ​ധ​ക​രി​ൽ ഭൂ​രി​ഭാ​ഗം പേ​രും സു​ൽ​ത്താ​ൻ ഖാ​െ​ൻ​റ സാ​രം​ഗി വാ​ദ​ന​ത്തി​ൽ ആ​കൃ​ഷ്​​ട​രാ​യി. അ​ത് സാ​ധാ​ര​ണ​ക്കാ​രാ​യ സം​ഗീ​ത ആ​സ്വാ​ദ​ക​രെ സാ​രം​ഗി എ​ന്ന ഉ​പ​ക​ര​ണ​ത്തെ ശ്ര​വി​ക്കാ​ൻ തെ​ല്ലൊ​ന്നു​മ​ല്ല സ​ഹാ​യി​ച്ച​ത്.

''അ​വാ​ർ​ഡു​ക​ൾ വ​രു​ന്നു, പോ​കു​ന്നു, പ​ക്ഷേ ഇ​ത് വാ​യി​ക്കാ​ൻ എ​നി​ക്ക് ക​ഴി​യു​ന്നു എ​ന്ന​ത് വ​ലി​യ സം​തൃ​പ്തി ന​ൽ​കു​ന്നു. ഞാ​ൻ ഇ​നി​യും ഈ ​ഭൂ​മി​യി​ൽ ജ​നി​ക്കും. നി​ങ്ങ​ളു​ടെ മു​ന്നി​ൽ സാ​രം​ഗി​യു​മാ​യി വ​രും''- 'മ്യൂ​സി​ക് മേ​ക്കേ​ഴ്‌​സ്' എ​ന്ന പു​സ്ത​ക​ത്തി​ന് വേ​ണ്ടി അ​ജ​യ് റോ​യു​മാ​യി ന​ട​ത്തി​യ അ​ഭി​മു​ഖ​ത്തി​നൊ​ടു​വി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം പ​റ​ഞ്ഞു