ഗാ​ന്ധി​ചി​ന്ത​യും ​േമാ​ദി​യു​ടെ കൗ​ശ​ല​ങ്ങ​ളും

രാ​ഷ്​​ട്ര​പി​താ​വി​െ​ൻ​റ പൈ​തൃ​ക​വും അ​ദ്ദേ​ഹം മു​ന്നോ​ട്ടു​വെ​ച്ച ആ​ശ​യ​ങ്ങ​ളും ക​ടു​ത്ത വെ​ല്ലു​വി​ളി നേ​രി​ടു​ന്ന ഘ​ട്ട​ത്തി​ലാ​ണ്​ ഇ​ന്ന്​ നാം ​ഗാ​ന്ധി​ജ​യ​ന്തി ആ​ഘോ​ഷി​ക്കു​ന്ന​ത്. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ച​രി​ത്ര​പ​ര​മാ​യി നി​ന്ദി​ച്ച​വ​രു​ടെ പി​ന്മു​റ​ക്കാ​ർ രാ​ജ്യ​ത്തി​െ​ൻ​റ ഭാ​ഗ​ധേ​യം നി​ർ​ണ​യി​ക്കു​ന്ന കാ​ഴ്​​ച​യാ​ണ്​ ​കാ​ണു​ന്ന​ത്. രാ​ജ്യ​ത്തി​ലെ മു​സ്​​ലിം​ക​ളു​ടെ താ​ൽ​പ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ സം​ര​ക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട​ണ​മെ​ന്ന മ​ഹാ​ത്​​മ​ജി​യു​ടെ നി​ല​പാ​ടും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ അ​ഹിം​സാ​സി​ദ്ധാ​ന്തം​പോ​ലും ദു​ർ​ബ​ല​നാ​യ ഒ​രു മ​നു​ഷ്യ​െ​ൻ​റ മോ​ഹ​വി​ലാ​സ​ങ്ങ​ളാ​യാ​ണ്​ തീ​വ്ര​ഹി​ന്ദു​ത്വ​ശ​ക്​​തി​ക​ൾ വി​ല​യി​രു​ത്തു​ന്ന​ത്. രാ​ഷ്​​ട്ര​പി​താ​വ്​ മു​െ​മ്പ​ങ്ങു​മി​ല്ലാ​ത്ത​വി​ധം വി​മ​ർ​ശി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു.

മു​സ്​​ലിം അ​നു​കൂ​ലി​യെ​ന്ന്​ മു​ദ്ര​കു​ത്തി ഗാ​ന്ധി​ജി​യെ വെ​ടി​വെ​ച്ചു​കൊ​ല്ലു​േ​മ്പാ​ഴും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ അ​ധ​രം ഉ​രു​വി​ട്ടി​രു​ന്ന​ത്​ രാ​മ​നാ​മ​മാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്ന​ത്​ ച​രി​ത്രം. അ​വി​ഭ​ക്​​ത ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ സ്വ​ത്തു​ക്ക​ളി​ൽ നാം ​മു​ൻ​കൂ​ട്ടി നി​ശ്ച​യി​ച്ച​തി​നേ​ക്കാ​ൾ കൂ​ടു​ത​ൽ ഭാ​ഗം പാ​കി​സ്​​താ​ന്​ കൊ​ടു​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന്​ ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ പു​തി​യ സ​ർ​ക്കാ​റി​ലും ത​െ​ൻ​റ അ​നു​യാ​യി​ക​ളി​ലും സ​മ്മ​ർ​ദം ചെ​ലു​ത്തു​ന്ന​തി​ന്​ ഉ​പ​വാ​സം അ​നു​ഷ്​​ഠി​ച്ച​ശേ​ഷം പു​റ​ത്തു​ക​ട​ന്ന​യു​ട​നെ​യാ​ണ്​ ഗാ​ന്ധി​ജി​ക്ക്​ വെ​ടി​യേ​ൽ​ക്കു​ന്ന​ത്. രാ​ജ്യ​ത്തെ കീ​റി​മു​റി​ക്ക​രു​ത്​ എ​ന്ന ത​െ​ൻ​റ സ്വ​പ്​​നം യാ​ഥാ​ർ​ഥ്യ​മാ​വാ​തെ​പോ​വു​ക​യാ​ണെ​ങ്കി​ൽ ശി​ഷ്​​ട​കാ​ലം പാ​കി​സ്​​താ​നി​ൽ ക​ഴി​യു​മെ​ന്നു​വ​രെ രാ​ഷ്​​ട്ര​പി​താ​വ്​ പ്ര​ഖ്യാ​പി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.

അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ആ​ശ​യാ​വി​ഷ്​​കാ​രം ഇ​ത്ത​രം ഒ​രു പ്ര​ഹേ​ളി​ക​യി​ൽ അ​ധി​ഷ്​​ഠി​ത​മാ​യി​രു​ന്നു. അ​താ​യ​ത്,​ ഗാ​ന്ധി​ജി ഒ​രേ​സ​മ​യം ആ​ദ​ർ​ശ​വാ​ദി​യും വി​ചി​ത്ര​സ്വ​ഭാ​വ​വും അ​പ്രാ​യോ​ഗി​ക​ത​യും പു​ല​ർ​ത്തു​ന്ന വ്യ​ക്​​തി​യും അ​തേ​സ​മ​യം നി​ശ്ച​യ​ദാ​ർ​ഢ്യം പ്ര​ക​ടി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​യാ​ളു​മാ​യി​രു​ന്നു. എ​ന്നി​ട്ടും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ പി​ന്നാ​ലെ എ​ല്ലാ​വ​രും ഒ​ഴു​കി​യെ​ത്തി. ഒ​രു സ​ന്യാ​സി​യു​ടെ​യും പ്രാ​യോ​ഗി​ക​വാ​ദി​യാ​യ രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ​ക്കാ​ര​െ​ൻ​റ​യും ഇ​ട​യി​ലു​ള്ള കു​രി​ശ​ട​യാ​ള​മാ​യി ഗാ​ന്ധി​ജി​യെ വി​ല​യി​രു​ത്തു​ന്ന​വ​രു​ണ്ട്. അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ സ്വ​ഭാ​വ​വൈ​ശി​ഷ്​​ട്യ​ത്തി​ൽ അ​ത്ര​യും വൈ​രു​ധ്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു എ​ന്ന്​ ചു​രു​ക്കം.

ഹിന്ദുത്വവാദികളുടെ ഇരട്ടത്താപ്പ്​
ഹി​ന്ദു​ത്വ​വാ​ദ​ത്തി​ൽ ആ​കൃ​ഷ്​​ട​നാ​യ ന​രേ​ന്ദ്ര മോ​ദി​യു​ടെ ബി.​ജെ.​പി സ​ർ​ക്കാ​റി​ലും വൈ​രു​ധ്യം പ്ര​തി​ഫ​ലി​ക്കു​ന്നു​ണ്ട്. മ​റ്റ്​ ആ​ർ.​എ​സ്.​എ​സു​കാ​രെ​പ്പോ​ലെ മ​ഹാ​ത്മ​ജി​യു​ടെ സ​ഹി​ഷ്​​ണു​ത​യും ബ​ഹു​സ്വ​ര​ത​യും അം​ഗീ​ക​രി​ക്കാ​തെ​യാ​ണ്​ മോ​ദി​യും സ്​​കൂ​ൾ വി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം നേ​ടു​ന്ന​ത്. അ​ഹിം​സ​യും സ​ഹി​ഷ്​​ണു​ത​യു​മൊ​ക്കെ പൗ​രു​ഷ​മു​ള്ള ഹി​ന്ദു​ക്ക​ൾ​ക്ക്​ ചേ​ർ​ന്ന​ത​ല്ല എ​ന്ന​താ​ണ്​ സം​ഘ്​​പ​രി​വാ​റി​െ​ൻ​റ നി​ല​പാ​ട്. ത​െ​ൻ​റ വീ​ര​പു​രു​ഷ​ന്മാ​രി​ൽ ഒ​രാ​ളെ​ന്ന്​ മോ​ദി ക​രു​തു​ന്ന വി.​ഡി. സ​വ​ർ​ക്ക​ർ ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ അ​ഹിം​സാ​സി​ദ്ധാ​ന്ത​ത്തെ പാ​ടെ ത​ള്ളി​പ്പ​റ​ഞ്ഞ വ്യ​ക്​​തി​യാ​യി​രു​ന്നു. ഇ​ത്ത​രം മൃ​ദു​ല നി​ല​പാ​ടു​ക​ൾ രാ​ജ്യ​ത്തെ ന​ശി​പ്പി​ക്കു​മെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ പ​ക്ഷം. എ​ന്നാ​ൽ, മോ​ദി​യാ​ക​െ​ട്ട സ​വ​ർ​ക്ക​റെ ആ​രാ​ധി​ക്കു​ക​യും ഹി​ന്ദു​ത്വ​ത്തി​ൽ അ​ടി​യു​റ​ച്ച്​ വി​ശ്വ​സി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​േ​മ്പാ​ൾ​ത​ന്നെ ഗാ​ന്ധി​ജി​യെ പു​ക​ഴ്​​ത്തു​ക​യും അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ക​ണ്ണ​ട ത​െ​ൻ​റ സ്വ​ച്ഛ ഭാ​ര​ത്​ പ​രി​പാ​ടി​യു​ടെ പ്ര​തീ​ക​മാ​യി ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്നു. ഗാ​ന്ധി​ജി​​യു​ടെ സേ​വ​ന ആ​ശ​യ​ത്തെ പു​ന​രു​ജ്ജീ​വി​പ്പി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​ണ്​ മോ​ദി ഏ​റ്റ​വും പു​തി​യ ‘സ്വ​ച്ഛ​ത ഹി ​സേ​വ’ പ്ര​ചാ​ര​ണ​ത്തി​ൽ ആ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്.

ഇ​തൊ​രു​​പ​േ​ക്ഷ, ഗാ​ന്ധി​സ​ത്തി​ലേ​ക്കു​ള്ള ആ​ത്​​മാ​ർ​ഥ​മാ​യ പ​രി​വ​ർ​ത്ത​ന​മാ​വാം, അ​ല്ലാ​തെ​യു​മി​രി​ക്കാം. ഗാ​ന്ധി​ജി​ക്ക്​ ആ​ഗോ​ള​ത​ല​ത്തി​ലു​ള്ള വ​ൻ പ്ര​ശ​സ്​​തി​യും ആ​ദ​ര​വും അ​റി​യാ​ത്ത​യാ​ള​ല്ല ന​മ്മു​ടെ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി. ലോ​കം മു​ഴു​വ​ൻ അം​ഗീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന ഗാ​ന്ധി​യ​ൻ ആ​ദ​ർ​​ശ​ത്തെ പി​ന്ത​ള്ളി ഇ​ന്ത്യ​ക്ക്​ മു​ന്നോ​ട്ടു​കു​തി​ക്കാ​നാ​വി​ല്ലെ​ന്നും ന​ല്ലൊ​രു വി​പ​ണ​ന ബു​ദ്ധി​ജീ​വി​കൂ​ടി​യാ​യ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി​ക്ക്​ ന​ന്നാ​യ​റി​യാം. അ​തു​കൊ​ണ്ടു​ത​ന്നെ കൗ​ശ​ല​ത്തോ​ടെ​യു​ള്ള രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ ക​ണ​ക്കു​കൂ​ട്ട​ലാ​ണ്​ മോ​ദി​യു​ടെ ഗാ​ന്ധി​സ്​​നേ​ഹ​ത്തി​നു​ പി​ന്നി​ലെ​ന്ന്​ സ്​​പ​ഷ്​​ടം.

മോ​ദി​യു​ടെ ഇൗ ​പ​ര​സ്​​പ​ര വൈ​രു​ധ്യ​ത്തി​ലെ ആ​ഴം പ​രി​ശോ​ധി​ക്കാം. രാ​ജ്യ​മെ​മ്പാ​ടു​മു​ള്ള ഗാ​ന്ധി​പ്ര​തി​മ​ക​ൾ​ക്കു പ​ക​രം അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​െ​ൻ​റ ഘാ​ത​ക​നാ​യ നാ​ഥു​റാം ഗോ​ദ്​​സെ​യു​ടെ പ്ര​തി​മ സ്​​ഥാ​പി​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന്​ ബി.​ജെ.​പി​യി​ലെ ന​ല്ലൊ​രു വി​ഭാ​ഗം ആ​വ​ശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. എ​ന്നാ​ൽ, മോ​ദി​യാ​ക​െ​ട്ട ത​െ​ൻ​റ നാ​ട്ടു​കാ​ര​ൻ​കൂ​ടി​യാ​യ ഗാ​ന്ധി​ജി​യെ രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ താ​ൽ​പ​ര്യ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക്​ ഉ​പ​യോ​ഗ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു. ഒൗ​ദ്യോ​ഗി​ക​ത​ല​ത്തി​ൽ മ​ഹാ​ത്​​മാ​വി​നെ മ​ഹ​ത്ത്വ​വ​ത്​​ക​രി​ക്കു​ക​യും അ​നൗ​ദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തെ ഇ​ക​ഴ്​​ത്തു​ക​യും ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​ൽ അ​പ​സ്വ​ര​മു​യ​രു​ന്നു​ണ്ട്. ഗാ​ന്ധി​ജി​യെ വ​ധി​ച്ച​ത്​ ദേ​ശ​ഭ​ക്​​തി​യു​ടെ ഭാ​ഗ​മാ​ണെ​ന്ന്​ തു​റ​ന്നു​പ​റ​യു​ന്ന സം​ഘ്​​പ​രി​വാ​റു​കാ​ർ ജീ​വി​ക്കു​ന്ന നാ​ടാ​ണ്​ ന​മ്മു​ടേ​തെ​േ​ന്നാ​ർ​ക്ക​ണം.

ഹി​ന്ദു​മ​ത​വി​ശ്വാ​സി​യാ​യി ജീ​വി​ച്ച ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ​യും ഹി​ന്ദു മ​ഹാ​സ​ഭ​യു​ടെ ആ​ശ​യ​വി​ശാ​ര​ദ​ന്മാ​രാ​യ വീ​ർ സ​വ​ർ​ക്ക​റു​ടെ​യും എം.​എ​സ്. ഗോ​ൾ​വാ​ൾ​ക്ക​റു​ടെ​യും കാ​ഴ്​​ച​പ്പാ​ടു​ക​ൾ വി​രു​ദ്ധ ധ്രു​വ​ങ്ങ​ളി​ലാ​ണ്. സ്വാ​ത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​നു​ശേ​ഷ​മാ​ക​െ​ട്ട, ആ​ർ.​എ​സ്.​എ​സി​െ​ൻ​റ​യും ബി.​ജെ.​പി​യു​ടെ​യും ക​ടു​ത്ത ആ​ക്ര​മ​ണോ​ത്സു​ക​ത​യാ​ണ്​ നാം ​കാ​ണു​ന്ന​ത്.

എ​ല്ലാ മ​ത​ങ്ങ​ളെ​യും സ്വാം​ശീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന അ​ദ്വൈ​ത വേ​ദാ​ന്ത​മാ​യി​രു​ന്നു ഗാ​ന്ധി​ജി പ്ര​തി​നി​ധാ​നം ചെ​യ്​​തി​രു​ന്ന​ത്. എ​ല്ലാ മ​ത​ങ്ങ​ളെ​യും ആ​ദ​രി​ക്കു​ന്ന ഹി​ന്ദു​മ​ത​ത്തെ​യാ​ണ്​ അ​ദ്ദേ​ഹം വി​ഭാ​വ​ന ചെ​യ്​​ത​ത്. അ​ഹിം​സ​യും സ​ത്യ​വു​മാ​ണ്​ ദേ​ശീ​യ​ത​യു​ടെ ആ​ണി​ക്ക​ല്ലാ​യി മ​ഹാ​ത്​​മ​ജി ക​ണ്ട​ത്. വി​വി​ധ സം​സ്​​കാ​ര​ങ്ങ​ളെ അ​ദ്ദേ​ഹം ഒ​രേ​രീ​തി​യി​ൽ ക​ണ്ടു. ‘ര​ഘു​പ​തി​രാ​ഘ​വ രാ​ജാ​റാം’ എ​ന്ന്​ തു​ട​ങ്ങു​ന്ന പ്ര​ശ​സ്​​ത​മാ​യ ഗാ​ന്ധി​ഭ​ജ​ന​യു​െ​ട ര​ണ്ടാ​മ​ത്തെ വ​രി ‘ഇൗ​ശ്വ​ർ അ​ല്ലാ തേ​രാ നാം’ ​എ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു. വേ​ദാ​ന്ത​ത്തി​ലെ അ​ദ്വൈ​ത ചി​ന്ത​യി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ്​ ഗാ​ന്ധി​ജി ഇ​ത്​ വി​ക​സി​പ്പി​ച്ച​ത്.

എ​ല്ലാ മ​ത​ങ്ങ​ളെ​യും ഒ​ന്നാ​യി കാ​ണു​ന്ന ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ഇൗ ​ചി​ന്താ​പ​ദ്ധ​തി എ​ല്ലാ ഹി​ന്ദു​ക്ക​ൾ​ക്കും സ​ഹി​ക്കു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നി​ല്ല. ‘ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ഹി​ന്ദു​മ​ത​വും സ​വ​ർ​ക്ക​റു​ടെ ഹി​ന്ദു​ത്വ​വും’ എ​ന്ന ഉ​പ​ന്യാ​സ​ത്തി​ൽ പ്ര​ശ​സ്​​ത സാ​മൂ​ഹി​ക​ശാ​സ്​​ത്ര​ജ്ഞ​നാ​യ റു​ഡോ​ൾ​ഫ്​ ​ഹെ​രേ​ഡി​യ ഇ​ത്​ ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടു​ന്നു​ണ്ട്. ഹി​ന്ദു മ​ത​ത്തി​ൽ വ്യ​ത്യ​സ്​​ത ഗു​ണ​വി​ശേ​ഷ​വും ഏ​ക​ജാ​തീ​യ​ത​യും ഉ​ണ്ടെ​ന്ന്​ അ​ദ്ദേ​ഹം സ​മ​ർ​ഥി​ക്കു​ന്നു. ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ഹി​ന്ദു എ​ല്ലാ വി​ശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളും ഉ​ൾ​ക്കൊ​ള്ളു​േ​മ്പാ​ൾ സ​വ​ർ​ക്ക​റു​ടെ ഹി​ന്ദു ഭൂ​രി​പ​ക്ഷ​ത്തി​െ​ൻ​റ ത​ത്ത്വ​സം​ഹി​ത​യെ രാ​ഷ്​​ട്രീ​യ​വ​ത്​​ക​രി​ക്കു​ന്നു എ​ന്നാ​ണ്​ ഹെ​രേ​ഡി​യ ചൂ​ണ്ടി​ക്കാ​ട്ടു​ന്ന​ത്.

ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ മ​ത​ദ​ർ​ശ​ന​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ച്​ ഹെ​രേ​ഡി​യ പ​റ​യു​ന്ന​ത്​ ഇ​ങ്ങ​നെ: ‘‘മ​റ്റു പാ​മ്പ​ര്യ​ങ്ങ​ളെ​പ്പോ​ലെ ഹി​ന്ദു​മ​ത​ത്തി​ലും വി​ശി​ഷ്​​ട​മാ​യ ദ​ർ​ശ​ന​ങ്ങ​ളു​ണ്ട്. മോ​ക്ഷം ല​ഭി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​ള്ള ആ​ത്​​മീ​യ​ത്വം ഹി​ന്ദു​മ​ത​ത്തി​ലു​ണ്ട്. ഇ​തി​െ​ൻ​റ വേ​രു​ക​ൾ ഒ​ടു​വി​ൽ എ​ത്തി​ച്ചേ​രു​ന്ന​ത്​ യ​ഥാ​ർ​ഥ​മാ​യ ക​ർ​ത്ത​വ്യ​ത്തി​ലാ​ണ്. ലോ​ക​ത്തി​ൽ ഇ​ത്ത​രം ദ​ർ​ശ​ന​ങ്ങ​ൾ കു​റ​ച്ചേ​യു​ള്ളൂ താ​നും.’’
അ​ദ്വൈ​ത​ത്തി​ന്​ പു​റ​മെ ജൈ​ന​മ​ത​ത്തി​ലെ ‘അ​നേ​കാ​ന്ത​വാ​ദ’​വും ഗാ​ന്ധി​ജി​ക്ക്​ പ്ര​ചോ​ദ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു. യ​ഥാ​ർ​ഥ സ​ത്യം വി​വി​ധ വി​ശ്വാ​സ​സം​ഹി​ത​ക​ളി​ൽ അ​ധി​ഷ്​​ഠി​ത​മാ​ണെ​ന്നാ​ണ്​ ഇ​തി​െ​ൻ​റ അ​ർ​ഥം. ഞാ​ൻ ഹി​ന്ദു​വും മു​സ്​​ലി​മും ക്രി​സ്​​ത്യ​നും പാ​ഴ്​​സി​യും ജൂ​ത​നു​മാ​ണെ​ന്ന്​ ഗാ​ന്ധി​ജി പ്ര​ഖ്യാ​പി​ക്കാ​ൻ കാ​ര​ണ​മാ​യ​തും ഇ​തു​ത​ന്നെ.

‘എ​ന്തു​െ​കാ​ണ്ട്​ ഞാ​ൻ ഹി​ന്ദു ആ​ണ്​’ എ​ന്ന പു​തി​യ പു​സ്​​ത​ക​ത്തി​ൽ ഹി​ന്ദു​മ​ത​ത്തി​ലെ വ്യ​തി​രി​ക്​​ത​മാ​യ വൈ​രു​ധ്യ​ത്തെ ഞാ​ൻ തു​റ​ന്നു​കാ​ട്ടി​യി​ട്ടു​ണ്ട്. ഹി​ന്ദു വി​ശ്വാ​സ​വും ഹി​ന്ദു ദേ​ശീ​യ​ത​യും ത​മ്മി​ലു​ള്ള വൈ​രു​ധ്യ​മാ​ണി​ത്. ആ​ചാ​രാ​നു​ഷ്​​ഠാ​ന​ങ്ങ​ളെ​ക്കാ​ൾ ആ​ദ​ര​വി​നാ​യി​രു​ന്നു ഗാ​ന്ധി​ജി​യു​ടെ ഹി​ന്ദു​മ​ത​ത്തി​ന്​ പ്രാ​ധാ​ന്യം. എ​ന്നാ​ൽ, സം​ഘ്​​പ​രി​വാ​റി​െ​ൻ​റ ഹി​ന്ദു​ത്വ​മാ​ക​െ​ട്ട, മ​ത​ഭ്രാ​ന്തും സ​ങ്കു​ചി​ത​ത്വ​വും മു​ന്നോ​ട്ടു​വെ​ക്കു​ന്നു.