കൺമുന്നിൽ പള്ളി തകർക്കുന്ന കാഴ്​ച

ആ ദിവസങ്ങൾ ഒാർക്കു​േമ്പാൾ ഇപ്പോഴും ഒരു നടുക്കം വന്ന്​ വിഴുങ്ങിക്കളയും. കടൽ ഇരച്ചുകയറി കരയറുത്ത്​ പിൻവാങ്ങുന്നതു പോലെ നൂറ്റാണ്ടുകൾ പഴക്കമുള്ള ഒരു ആരാധനാലയം ഒരുകൂട്ടം ആളുകൾ തച്ചുതകർത്തിട്ട്​ കാൽനൂറ്റാണ്ടാകുന്നു. ആ ദൃശ്യങ്ങൾക്ക്​ തൊട്ടരികിൽ നിന്ന്​ ദൃക്​സാക്ഷിയായി പകർത്തു​േമ്പാൾ ഒരു വാർത്താ ചിത്രം പകർത്തുന്നതി​​െൻറ ത്രിൽ ആയിരുന്നില്ല. എന്ത​ും സംഭവിക്കാവുന്ന ഭ്രാന്തമായ ആ ആൾക്കുട്ടത്തിൽ നിന്ന്​ പകർത്തിയ ചിത്രങ്ങൾ എങ്ങനെ രക്ഷിക്കാമെന്ന, അതിലേറെ അവർക്ക്​ ഇഷ്​ടമില്ലാത്ത ഒരു പേരുമായി ആ ഉന്മാദത്തിനിടയിൽ നിന്ന്​ എങ്ങനെ രക്ഷപ്പെടാമെന്ന ആശങ്ക. അങ്ങനെ പേരിട്ടു വിളിക്കാനാവാത്ത കുറേയേറെ വികാരങ്ങളുടെ ഒരു നടുക്കടൽ. വർഷം 25 കഴിഞ്ഞിരിക്കുന്നു ബാബരി മസ്​ജിദ്​ എ​​െൻറ കൺമുന്നിൽ തകർക്കപ്പെട്ടിട്ട്​. പക്ഷേ, അൽപം മു​െമ്പന്ന പോലെ ആ കാഴ്​ചകൾ ഇപ്പോഴുമുണ്ട്​ എ​​െൻറ മുന്നിൽ.
1992 ഡിസംബർ നാലിന്​ ബാബരി മസ്​ജിദിന്​ മുമ്പിൽ എത്തു​േമ്പാൾ അതെ​​െൻറ നാലാമത്തെ അയോധ്യ സന്ദർശനമായിരുന്നു. ‘മലയാള മനോരമ’ പത്രത്തി​​െൻറ ഫോ​േട്ടാഗ്രാഫറായിട്ടായിരുന്നു നാല്​ തവണയും അയോധ്യയിലെത്തിയത്​. ആ കാലങ്ങളിൽ ഞാൻ ഡൽഹി ബ്യൂറോയിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നു. 1990 ​​െൻറ തുടക്കത്തിലാണ്​ ആദ്യമായി അവിടെയെത്തിയത്​. മനോരമക്കുവേണ്ടി ഫീച്ചർ ചെയ്യാനായിരുന്നു ​േഗാപകുമാർ മേനോനൊപ്പം ആദ്യ സന്ദർശനം. അന്ന്​ അയോധ്യയെ കുറിച്ചോ അവിടുത്തെ ജനങ്ങ​െളക്കുറിച്ചോ ആധികാരികമായ അറിവൊന്നും എനിക്കില്ലായിരുന്നു. വലിയ പ്രശ്​നങ്ങൾ ഒന്നും അലട്ടാത്ത ഒരിടമായിട്ടാണ്​ എനിക്കന്ന്​ അയോധ്യ അനുഭവപ്പെട്ടത്​.

1990ൽ തന്നെ വീണ്ടും അയോധ്യയിൽ എത്തേണ്ടി വന്നു. ഒക്​​േടാബർ 30നായിരുന്നു അത്​. അയോധ്യയിൽ പ്രതീകാത്​മക കർ​േസവ നടത്താൻ സംഘ്​പരിവാർ തീരുമാനിച്ച ആ സമയത്ത്​ അനിഷ്​ട സംഭവങ്ങൾ ഉണ്ടായേക്കാമെന്നതിനാൽ മിക്ക പത്രങ്ങളുടെയും റിപ്പോർട്ടർമാരും ഫോ​േട്ടാഗ്രാഫർമാരും അവിടെ എത്തിയി​രുന്നു. മനോരമ റിപ്പോർട്ടർ ആർ. ബാലശങ്കറിനൊപ്പമാണ്​ ഞാൻ അന്ന്​ അയോധ്യയിൽ വന്നത്​. അയോധ്യയിൽ അന്ന്​ താമസ സൗകര്യങ്ങളൊന്നുമില്ല. 10 കിലോ മീറ്റർ അകലെ ഫൈസാബാദിലാണ്​ ഞങ്ങൾ താമസിച്ചത്​. തലേന്നു തന്നെ ഞങ്ങൾ അവിടെ എത്തിയിരുന്നു.
രാജ്യത്തി​​െൻറ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്ന്​ ആയിരക്കണക്കിന്​ കർസേവകർ അയോധ്യയിൽ എത്തി. സംഭവദിവസം, തട്ടിയെടുത്ത ബസ്സിൽ ഒര​ുകൂട്ടർ പള്ളിക്കു തൊട്ടുമുന്നിലേക്കെത്താൻ ശ്രമിച്ചപ്പോൾ പൊലീസ്​ അവരെ തടഞ്ഞു. അദ്വാനിയുടെ രഥയാത്രക്കു ശേഷം യു.പി മുഖ്യമന്ത്രി മുലായം സിങ്​ യാദവ്​ കനത്ത സുരക്ഷയാണ്​ അയോധ്യയിൽ ഒരുക്കിയിരുന്നത്​.

പെ​െട്ടന്നാണ്​ കർസേവകർ അ​ക്രമാസക്​തരായത്​. അവർ പൊലീസ്​ വാഹനങ്ങൾ കത്തിച്ചു. ചിലർ പള്ളിക്കു മുകളിൽ വലിഞ്ഞുകയറി കാവി കൊടി കെട്ടി. എ​​െൻറ പത്രപ്രവർത്തന ജീവിതത്തിൽ ഒരിക്കൽ മാത്രമേ എനിക്ക്​ ആ​ക്രമണം നേരിടേണ്ടിവന്നിട്ടുള്ളു. ഫോ​േട്ടാ എടുക്കുന്നതിനിടയിൽ കലാപകാരികൾ പൊലീസിനെ എറിഞ്ഞ ഇഷ്​ടിക കൊണ്ടുള്ള ഏറ്​ എ​​െൻറ പുറത്താണ്​ പതിച്ചത്​. ഞാനതാരോടും മിണ്ടാൻ പോയില്ല. രണ്ടാഴ്​​ചക്കാലം ആ വേദന കടിച്ചുപിടിച്ച്​ സഹിച്ചു.

കലാപം നിയന്ത്രണാതീതമായപ്പോൾ അക്രമകാരികൾക്കെതിരെ പൊലീസിന്​ ​വെടി​െവക്കേണ്ടിവന്നു. അ​േയാധ്യയുടെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ 28 പേർ അന്ന്​ വെടിവെപ്പിൽ കൊല്ലപ്പെട്ടു. ബാലശങ്കറിനെ അയോധ്യയിൽ തന്നെ നിർത്തി എടുത്ത പടങ്ങളുമായി ഞാൻ അന്നുതന്നെ ഡൽഹിക്ക്​ മടങ്ങാനായി ലക്​നോ വിമാനത്താവളത്തിലേക്ക്​ തിരിച്ചു. വെടിവെപ്പ്​ വാർത്ത പരന്നതോടെ നാടെങ്ങും കലാപസമാനമായി. റോഡുനീളെ എരിയുന്ന ടയറുകൾ കൊണ്ട്​ തടസ്സം സൃഷ്​ടിച്ചിരുന്നു. മിടുക്കനായ ഒരു ഒംമ്​നി വാൻ ഡ്രൈവറെ എനിക്കു കിട്ടിയത്​ തുണയായി. വല്ല വിധേനയും ലക്​നൗവിൽ എത്തു​േമ്പാൾ ഫ്ലൈറ്റ്​ ക്യാൻസൽ ചെയ്​തിരുന്നു. തൊട്ടുപിന്നാലെ ഒരു ചെറുവിമാനം ഡൽഹിക്കു പുറപ്പെടുന്നുണ്ടെങ്കിലും ടിക്കറ്റിന്​ എ​​െൻറ പക്കൽ പണമില്ലായിരുന്നു. അന്ന്​ എന്നെ സഹായിച്ചത്​  ആർക്കിയോളജി വിഭാഗത്തിൽ​ ​േജാലിയുണ്ടായിരുന്ന ഒരു മലയാളിയായിരുന്നു. പിന്നീട്​ ഡൽഹിയിലെ ഒാഫീസിൽ നിന്ന്​ ടിക്കറ്റി​​െൻറ പണം അദ്ദേഹത്തിന്​ നൽകി.

1991ൽ വീണ്ടും അയോധ്യയിലെത്തിയത്​ എൻ. വിജയമോഹന​െനാപ്പം അവിടുത്തെ മുസ്​ലിങ്ങളുടെ ജീവിതത്തെക്കുറിച്ച്​ ഫീച്ചർ ചെയ്യാനായിരുന്നു. പുറത്ത്​ ബാബരി മസ്​ജിദ്​ ^രാമജന്മഭൂമി പ്രശ്​നം കത്തിപ്പിടിക്കു​േമ്പാഴും അയോധ്യ ശാന്തമായിരുന്നു.  ആ നാടി​​െൻറ മനസ്സിൽ ആരും പറഞ്ഞുപഠിപ്പിക്കാതെ തന്നെ സ്​നേഹവും സൗഹൃദവും നിറഞ്ഞുനിന്ന കാഴ്​ച അവിടെ കാണാനായി. ഭക്​തരായ ഹിന്ദുക്കൾ പുതയ്​ക്കുന്ന ‘രാം രാം’ എന്ന്​ ഹിന്ദിയിൽ എഴുതിയ ഷാളുകൾ അവിടത്തെ കടകളിൽ വാങ്ങാൻ കിട്ടും. ആ ശീലയിൽ രാമ നാമം ചാപ്പ കുത്തിയിരുന്നത്​ അയോധ്യയിലെ മുസ്​ലിങ്ങൾ ആയിരുന്നു. സന്യാസിമാർ ധരിക്കുന്ന മെതിയടി നിർമിച്ചിരുന്നതാക​െട്ട മുസ്​ലിങ്ങളായ ആശാരിമാരായിരുന്നു. മെതിയടികൾ വിൽക്കാൻ നിരത്തിവെച്ച പീടികയുടെ ചുമരിൽ ഖുർആൻ വരികൾ ആലേഖനം ചെയ്​ത ചിത്രം അവിടെ നിന്ന്​ പകർത്താൻ കഴിഞ്ഞു. ഹിന്ദുവും മുസ്​ലിമും പങ്കാളികളായി പൂകൃഷി ചെയ്യുന്ന, കസറ്റ്​ കട നടത്തുന്ന നാടായിരുന്നു അപ്പോൾ പോലും അയോധ്യ. പക്ഷേ, 1992ൽ കഥ അതല്ലാതായി.
ഡിസംബർ നാലിന​ു തന്നെ മനോരമയുടെ റിപ്പോർട്ടർ ആർ. പ്രസന്നനൊപ്പം ഞങ്ങൾ ഫൈസാബാദിൽ എത്തി. മാതൃഭൂമിയിൽനിന്ന്​ കെ. അജിത്ത്​ കുമാർ, ദേശാഭിമാനിക്കു വേണ്ടി ​േജാൺ ബ്രിട്ടാസ്​, മാധ്യമത്തിനായി ഇ.എസ്​. സുഭാഷ്​, ‘ഫ്രണ്ട്​ലൈനി’ലെ വെങ്കിടേശ്​ രാമകൃഷ്​ണൻ, ആന്ധ്രയിൽനിന്നുള്ള ‘ന്യൂസ്​ ടൈംസ്​’ റിപ്പോർട്ടർ പി.വി. തോമസ്​ എന്നീ മലയാളികളും അന്ന്​ ഞങ്ങൾക്കൊപ്പം ഉണ്ടായിരുന്നു. സാധാരണ ഫൈസാബാദിൽ വരു​േമ്പാൾ ഞങ്ങൾ താമസിച്ചിരുന്നത്​ ‘ഷാൻ ^എ^അവധ്​’, ‘തിരുപ്പതി’ എന്നീ ഹോട്ടലുകളിലാണ്​. എ​ന്തോ ഗൗരവമായി സംഭവിക്കാൻ പോകുന്നുവെന്ന്​ പ്രതീതി പരന്നിരുന്നതിനാൽ ലോകത്തി​​െൻറ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽനിന്ന്​ മാധ്യമ പ്രവർത്തകർ നേരത്തെ തന്നെ ഫൈസാബാദിൽ തമ്പടിച്ചിരുന്നു. പതിവു ഹോട്ടലിനു പകരം ചെറിയൊരു ലോഡ്​ജിലാണ്​ ഞങ്ങൾ താമസിച്ചത്​.

മുസ്​തഫ എന്ന പേര്​ പ്രശ്​നമുണ്ടാക്കിയേക്കാം എന്നതിനാൽ എ​​െൻറ പേര്​ ‘മുത്തു’ എന്നാണെന്നായിരുന്നു പ്രസന്നൻ ലോഡ്​ജിൽ നൽകിയത്​. ലോഡ്​ജുടമയാക​െട്ട കർസേവകർക്ക്​ വെള്ളവും മറ്റും കൊടുക്കുന്ന ഒരു സഹായിയുമാണ്​. അന്നുതന്നെ ഞങ്ങൾ അയോധ്യയിലെത്തി. മാധ്യമ പ്രവർത്തകർക്ക്​ പാസ്​ നൽകിയിരുന്നത്​ വി.എച്​.പിക്കാരാണ്​. ‘മുസ്​തഫ’ എന്നു ​േപരു പറഞ്ഞപ്പോൾ പാസ്​ വിതരണം ചെയ്യുന്നയാൾ ചുട്ട നോട്ടം കൊണ്ടാണ്​ എന്നെ എതിരേറ്റത്​. വില്ലു കുലച്ച ശ്രീരാമ​​െൻറ ചിത്രമുള്ള പാസിൽ ‘ജയ്​ ശ്രീറാം’ എന്നും വിശ്വ ഹിന്ദു പരിഷത്ത്​ എന്നും എഴുതിയിട്ടുണ്ടായിരുന്നു.
അയോധ്യയിൽ എന്തെങ്കിലും അനിഷ്​ട സംഭവം നടക്കുമെന്ന ​േതാന്നൽ ഡിസംബർ അഞ്ചിന്​ പോലുമുണ്ടായിരുന്നില്ല.  പക്ഷേ, പ്രതീകാത്​മക കർസേവയിൽ കാര്യങ്ങൾ ഒതുങ്ങില്ലെന്ന്​ വ്യക്​തമാക്കുന്ന ചില ദൃശ്യങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു. ചില കർസേവ ഗ്രൂപ്പുകൾ പിക്കാസും കൈക്കോട്ടുമൊക്കെ ഏന്തിയാണ്​ അയോധ്യയിൽ എത്തിക്കൊണ്ടിരുന്നത്​. ആ ദൃശ്യങ്ങൾ പകർത്താൻ ശ്രമിച്ച ഇന്ത്യൻ എക്​സ്​പ്രസ്​ ഫോ​േട്ടാഗ്രാഫർക്ക്​ കർസേവകരുടെ മർദനമേറ്റു. ഞാൻ തന്ത്രപൂർവം പിക്കാസേന്തിയ കർസേവകരുടെ ചിത്രങ്ങൾ എടുത്തു. കേരളത്തിൽ നിന്നുള്ള കർസേവകരുമുണ്ടായിരുന്നു. അവരുമായി ഞങ്ങൾ സംസാരിക്കുകയുമുണ്ടായി.

ആറിന്​ അതിരാവിലെ ഞങ്ങൾ പത്രക്കാർ ബാബരി മസ്​ജിദിന്​ അകത്തു കയറി. പള്ളിക്ക്​ വൻ സുരക്ഷയൊന്നും ഏർപ്പെടുത്തിയിരുന്നില്ല. നൂറ്റാണ്ടുകളുടെ പഴക്കമുള്ള ബാബരി മസ്​ജിദി​​െൻറ അകം ഒടുവിൽ കണ്ട അപൂർവം മാധ്യമ പ്രവർത്തകർ ഞങ്ങളായിരിക്കണം. മസ്​ജിദി​​െൻറ നേരേ മുന്നിലായി എല്ലാം വ്യക്​തമായി കാണാൻ കഴിയുന്ന രണ്ടുനിലയുള്ള ‘മാനസ്​ ഭവൻ’ എന്ന കെട്ടിടം തലേദിവസം ​തന്നെ ഞങ്ങൾ നോക്കിവെച്ചിരുന്നു. അതി​​െൻറ തുറസ്സായ ടെറസിലാണ്​ ഞങ്ങൾ നിലയുറപ്പിച്ചത്​. വീഡിയോ കാമറകളുമായി മാധ്യമ പ്രവർത്തകരും ഞങ്ങൾക്കൊപ്പം അവിടെ ഇടം പിടിച്ചു.

കർസേവകർ വിവിധ വഴികളിലൂടെ ചെറു ചെറു ജാഥകളായി ബാബരി മസ്​ജിദിനു മുന്നിലേക്ക്​ എത്തിക്കൊണ്ടിരുന്നു. പെ​െട്ടന്ന്​ എൽ.കെ. അദ്വാനി, മുരളി മനോഹർ ജോഷി, അശോക്​ സിംഗാൾ, വിനയ്​ കത്യാർ, പ്രമോദ്​ മഹാജൻ തുടങ്ങിയ നേതാക്കൾ എത്തി കർസേവകരെ അഭിസംബോധന ചെയ്​തു. നേതാക്കന്മാർ പള്ളിക്കക​ത്തേക്ക്​ കയറി പോയി. അവിടെ സ്​ഥാപിച്ച രാമവിഗ്രഹത്തിൽ തൊ​​ഴുത ശേഷമായിരിക്കാം അവർ പുറത്തുവന്നു.​ നേതാക്കന്മാർക്ക്​ പിന്നാലെ സന്ന്യാസിമാരും മസ്​ജിദിൽ പ്രവേശിച്ചു. നേതാക്കന്മാർ രംഗം വിട്ടതോടെ കർസേവകർക്ക്​ ഭ്രാന്ത്​ പിടിച്ചപോലെയായി.പിന്നെ നടന്നതെല്ലാം നേരത്തേകൂട്ടി തീരുമാനിച്ചുറപ്പിച്ച പോലെയായിരുന്നു. മസ്​ജിദിദ്​ ചുറ്റും വളഞ്ഞ രണ്ടു ലക്ഷത്തോളം വരുന്ന കർസേവകരെ ചെറുക്കാൻ ആവശ്യമായ പൊലീസുകാരെയോ സുരക്ഷാ സേനയെയോ കല്യാൺസിങ്​ സർക്കാർ അയോധ്യയിൽ വിന്യസിച്ചിരുന്നില്ല. കർസേവകർ കടലുപോലെ മസ്​ജിദിനു നേരെ ഇരച്ചുകയറി. പൊലീസ​ുകാ​െ​ര അടിച്ചോടിച്ചു. നേരത്തെ പ്ലാൻ ചെയ്​ത പോലെ മസ്​ജിദിനുള്ളിൽ സ്​ഥാപിച്ചിരുന്ന രാമവിഗ്രസം സുരക്ഷിതമായി എടുത്തുമാറ്റി.

പിന്നെ കണ്ടത്​ ഏതാനും കർസേവകർ മസ്​ജിദി​​െൻറ താഴികക്കുടങ്ങളിലേക്ക്​  വലിഞ്ഞുകയറുന്നതാണ്​.  പിക്കാസും വലിയ ചുറ്റികയും ഉളിയും കമ്പിയും കൊണ്ട്​ അവർ താഴികക്കുടങ്ങൾ തകർക്കാൻ തുടങ്ങി. ബാബരി മസ്​ജിദ്​ ചരിത്രത്തിൽനിന്ന്​ ഇല്ലാതാവുന്ന നിമിഷങ്ങളായിരുന്നു പിന്നെ കൺമുന്നിൽ അരങ്ങേറിയത്​.  നൂറ്റാണ്ട്​ പഴക്കമുള്ള ആ ആരാധനാലയം കൺമുന്നിൽ തകർന്നു​ തുടങ്ങി. കർസേവകരിൽ ചിലർ ഫോ​േട്ടാഗ്രാഫർമാർക്കു നേരേ തിരിഞ്ഞു. പിന്നെ തെര​ഞ്ഞുപിടിച്ച ആക്രമണമായിരുന്നു. നിരവധി ഫോ​േട്ടാഗ്രാഫർമാരുടെ ക്യാമറകൾ തകർക്കപ്പെട്ടു. ഫിലിം റോളുകൾ മാല കണക്കെ കഴുത്തിലിട്ട്​ നടക്കുന്ന സന്യാസിമാരെ ആ ആൾത്തിരക്കിൽ കാണാമായിരുന്നു. എന്തും സംഭവിക്കാമെന്ന ഭയം ഞങ്ങളെയും പിടികൂടി.  ഞങ്ങൾ നിന്ന കെട്ടിടത്തി​​െൻറ മുകളിലേക്ക്​ ഒരു സംഘം കർസേവകർ കയറിവന്നു.  അവിടെതന്നെ നിൽക്കുന്നത്​ സുരക്ഷിതമല്ലായിര​ുന്നതിനാൽ ഞങ്ങൾ താഴേക്ക്​ ഇറങ്ങി. എന്നെ ഏതുവിധേനയും സംരക്ഷിക്കാനായിരുന്നു സഹപ്രവർത്തകരുടെ ശ്രമം.
രണ്ട്​ ക്യാമറകളാണ്​ എ​​െൻറ കൈയിലുണ്ടായിരുന്നത്​. ഞാൻ ഉടൻ തന്നെ ഫിലിം റോളുകൾ ക്യാമറയിൽനിന്ന്​ എടുത്ത്​ ​െഎ.ഡി കാർ​ഡിനൊപ്പം സോക്​സിനുള്ളിൽ ഒളിപ്പിച്ചു. തൊട്ടടുത്തുള്ള ചില കടകളിലും വീടുകളിലും ക്യാമറ ഒളിപ്പിച്ചു വെക്കാൻ നോക്കിയെങ്കിലും ആരും അനുവദിച്ചില്ല. വലിയ വിലയുള്ള ക്യമറകളാണ്​. ഒടുവിൽ രണ്ടും കൽപ്പിച്ച്​ ക്യാമറകൾ ഒരു കടക്കുള്ളിലേക്കിട്ടു. അതിനിടയിൽ ​പ്രസന്നനെയും തോമസിനെയും ആൾക്കൂട്ടത്തിനിടയിൽ കൈവിട്ടുപോയി.

കർസേവകർ തലയിൽ​ കെട്ടിയിരുന്ന തുണി കൈയിൽ കരുതിയിരുന്നത്​ ഉപകാരമായി. ആ തുണി തലയിൽ കെട്ടി ഞങ്ങളും കർസേവകരെ പോലെ നടിച്ചുകൊണ്ട്​ ‘ജയ്​ ശ്രീം റാം’ വിളികളുമായി സംഭവ സ്​ഥലത്തുനിന്ന്​ കുറേ ദൂരെ നിർത്തിയിട്ടിരുന്ന കാറിനടുത്തേക്ക്​ ഒാടി. വല്ല വിധേനയും കാറിൽ കയറി ഫൈസാബാദിലേക്ക്​ പുറപ്പെട്ടു.  വഴിയിൽ പലയിടത്ത​ും പരിക്കേറ്റ കർസേവകരെയും കൊണ്ട്​ ആശുപത്രിയിൽ പോകുന്നവരായി നടിക്കേണ്ടിയും വന്നു. അപ്പോഴേക്കും എങ്ങും കർഫ്യു പ്രഖ്യാപിച്ചു കഴിഞ്ഞിരുന്നു. ക്യാമറ കൈയിൽ ഉണ്ടായിരുന്നെങ്കിൽ ചിലപ്പോൾ ആ യാത്ര ഒടുവിലത്തേതായേനെ.

ഫൈസാബാദിൽ ഒരു സ്​റ്റുഡിയോക്കാരന്​ നേരത്തേ തന്നെ പറഞ്ഞ പൈസ കൊടുത്ത്​ പ്രിൻറ്​ ഇടാൻ സംവിധാനമൊരുക്കിയിര​ുന്നു.  രാമനാമം എഴുതിയ തുണിയിൽ പൊതിഞ്ഞ്​ ഫോ​േട്ടാ ട്രാൻസ്​മിറ്റർ കൊണ്ടുപോന്നിരുന്നു. അതിലൂടെ പടം അന്നുതന്നെ കോട്ടയത്തിന്​ അയച്ചു.
അപ്പോഴേക്കും കോട്ടയത്തുനിന്ന്​ എഡിറ്റർ മാമ്മൻ മാത്യുവി​​െൻറ ഫോൺ കോൾ വന്നിരുന്നു. ഒരു പരിക്കുമില്ലാതെ മുസ്​തഫയെ ഡൽഹിയിൽ എത്തിക്കണ​ം എന്നായിരുന്നു എഡിറ്റർ പ്രസന്നന്​ നൽകിയ നിർദേശം. ക്യാമറ പോയാലും സാരമില്ല, ഞാൻ സുരക്ഷിതമായി ഡൽഹിയിൽ എത്തണമെന്നായിരുന്നു അദ്ദേഹം എന്നോടും​ പറഞ്ഞത്​. ഡൽഹിയിലേക്ക്​ മടങ്ങു​േമ്പാൾ മനസ്സിൽ വലിയ വേദനയായിരുന്നു. ഏതൊരു വിഭാഗത്തി​​െൻറതായാലും ഒരു ആരാധനാലയം തകർക്കപ്പെടുന്നതിന്​ സാക്ഷിയാവുന്നതിനെക്കാൾ സങ്കടകരമായ മറ്റെന്താണുള്ളത്​.
പിന്നീട്​ ബ്രിട്ടാസും കൂട്ടരും കൂടി ആ കട കണ്ടുപിടിച്ച്​ ക്യാമറ തിരിച്ചെടുത്ത്​ ഡൽഹിയിൽ എത്തിച്ചു. സ്വന്തം ജീവൻ ​േപാലും പണയം വെച്ചെടുത്ത ആ ഫോ​േട്ടാകൾ പക്ഷേ, പിറ്റേ ദിവസത്തെ പത്രത്തിൽ വന്നില്ല. ആ ദൃശ്യങ്ങൾ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചാൽ കേരളത്തിൽ ചിലപ്പോൾ കലാപം ആളിപ്പടരുമെന്ന്​ കരുതിയാണ്​ പ്രസിദ്ധീകരിക്കാതിരുന്നത്​. ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ ന്യൂസ്​ ഫോ​േട്ടാ കിട്ടിയിട്ടും അത്​ വെളിച്ചം കാണാതെ പോകുക. ഒരു ഫോ​േട്ടാഗ്രാഫറുടെ ജീവിതത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ നഷ്​ടമാണത്​. പക്ഷേ, അന്ന്​ ചീഫ്​ എഡിറ്റർ കെ.എം. മാത്യു എടുത്ത ആ തീരുമാനം ശരിയായിരുന്നു​െവന്ന്​ പിന്നീട്​ ബോധ്യമായി. കേരളത്തിൽ കലാപമുണ്ടാകാതിരുന്നതിന്​ ആ തീരുമാനം സഹായിച്ചുവെന്ന​േതാർക്കു​േമ്പാൾ ആ നഷ്​ടത്തേക്കാൾ എ​ത്രയോ വലിയ നേട്ടമാണുണ്ടായതെന്ന്​ ഇപ്പോൾ ബോധ്യമാകുന്നു.