ഹസൻ സാദത്ത്​ മന്‍േറാ എന്തിനാണ്​ ബോംബേ വിട്ട്​ പാക്കിസ്​ഥാനിലേക്ക്​ പോയത്​...?

1940കളിൽ സദാത് ഹസൻ ​മന്‍േറാ​ ബോംബെ ചലച്ചിത്ര ലോകത്തെ തിരക്കഥാകൃത്തായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തി​​​​ന്റെ സുഹൃത്ത്​ മഹാനായ നടൻ അശോക്​ കുമാറും നിർമാതാവ്​ സുവിക്​ വച്ചയും ചേർന്ന്​ ‘ബോംബെ ടാക്കീസ്​’ ഏറ്റെടുത്തപ്പോൾ അതിലെ പല പ്രധാന തസ്​തികകളും അവർ മുസ്​ലിംകൾക്ക്​ നൽകി. വർഗീയ സംഘർഷത്തിന്റെയും അസഹിഷ്​ണുതയുടെയും അന്തരീക്ഷത്തിൽ ആശ്വാസ നടപടിയാക​ട്ടെ എന്ന നിലക്കായിരുന്നു ഇത്​. ഇൗ തീരുമാനത്തിന്റെ പേരിൽ വച്ചക്ക്​ വധഭീഷണി സന്ദേശങ്ങൾ ലഭിച്ചു.

അശോക് കുമാർ

പക്ഷേ, കുമാറും വച്ചയും അത്​ പുച്ഛിച്ച്​ തള്ളി. സുഹൃത്തുക്കളുടെ അത്തരം മഹനീയമായ തീരുമാനങ്ങളൊന്നും മന്‍േറായെ തണുപ്പിച്ചില്ല. ത​​​​ന്റെ ഹിന്ദു സുഹൃത്ത്​ ശ്യാമിന്​ തന്നോട്​ കടുത്ത പകയുണ്ടെന്ന്​ മനസ്സിലാക്കിയ ശേഷമായിരുന്നു അത്​. റാവൽപിണ്ടിയിൽ നടന്ന വർഗീയ സംഘർഷങ്ങളിൽ നിന്ന്​ രക്ഷപ്പെട്ട സിഖ്​ കുടുംബത്തി​​​​​​​​​െൻറ കഥ കേട്ടതോടെയാണ്​ ശ്യാമിന്​ മന്‍േറായോട്​ വെറുപ്പുണ്ടായത്​. ഇതാണ്​, താൻ ഏറെ ഇഷ്​ടപ്പെട്ട ബോംബെ വിട്ട്​ പാകിസ്​താനിലേക്ക്​ പോകാനുള്ള മന്‍േറായുടെ തീരുമാനത്തിന്​ പിന്നിൽ പ്രവർത്തിച്ചത്​. ഇക്കാര്യം മന്‍േറാ ത​​​​​​​​​െൻറ ഒാർമക്കുറിപ്പിൽ പറയുന്നുണ്ട്​.

‘മുസ്​ലിംകൾ നടത്തിയ അക്രമങ്ങൾ കേട്ടപ്പോൾ തനിക്ക്​ എന്നെ കൊല്ലണമെന്ന്​ തോന്നിയോ’ എന്ന്​ ശ്യാമിനോട്​ ചോദിച്ചപ്പോൾ അയാൾ പറഞ്ഞത്​. ‘ഇപ്പോഴങ്ങനെയില്ല പക്ഷേ, അവരുടെ കഥകൾ കേട്ട നിമിഷം ഞാൻ നിങ്ങളെ കൊല്ലുമായിരുന്നു’ എന്നാണ്​. ഇത്​ കേട്ടപ്പോൾ, വിഭജനമുണ്ടാക്കിയ വർഗീയതയുടെ ഭീകരാന്തരീക്ഷവും അതി​​​​​​​​​െൻറ മനഃശാസ്​ത്ര പശ്​ചാത്തലവും മന്‍േറാക്ക്​ മനസ്സിലായി. വർഗീയ ചിന്ത ബോധത്തിനും സൗഹൃദത്തിനും പൂർണമായും കരിനിഴൽ വീഴ്​ത്താമെന്ന്​ അദ്ദേഹം തിരിച്ചറിഞ്ഞു. നൈതികമോ, സൗഹാർദപരമോ ആയ ഒന്നും ആ ശൂന്യനിമിഷം ബാക്കിയാക്കുന്നില്ല.

സൗഹൃദത്തിന്​ കാരണമായ, മനുഷ്യത്വത്തി​​​​​​​​​െൻറ എല്ലാ അർഥതലങ്ങളും അപ്പോൾ കൊഴിഞ്ഞുവീഴുന്നു. വർഗീയത എന്ന രോഗം എത്ര ഭയാനകമാണ്​ എന്നാണ്​ ആ സുഹൃത്തി​​​​​​​​​െൻറ വികാര വിചാരങ്ങൾ വ്യക്തമാക്കിയത്​. ഇൗ തിരിച്ചറിവ്​ മന്‍േറായെ ബോം​ബെയോട്​ വിട പറയാൻ നിർബന്ധിച്ചു. പരസ്​പര വിശ്വാസം തീവ്രചിന്തകളുടെ ചുഴിയിൽ അകപ്പെട്ടുപോകുന്ന കാഴ്​ച.

അഭിമാനത്തി​നുവേണ്ടി നഷ്​ടം സഹിക്കാൻ വിഭജനത്തിന്​ മുമ്പും ശേഷവും ഹിന്ദുക്കളും മുസ്​ലിംകളും തയാറായിരുന്നു. സമുദായങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള സംഘർഷം ഇല്ലാതാക്കാനാണ്​ ഭരണകൂടം ശ്രമിച്ചത്​. സമുദായങ്ങൾ തമ്മിലുള്ള വിശ്വാസം വീണ്ടെടുക്കാനും മുറിവുകളുണക്കാനുമുള്ള വഴികൾ അതിന്​ കണ്ടെത്താനായില്ല.

മുസ്​ലിം-ഹിന്ദു ബന്ധം അങ്ങേയറ്റം വഷളായ സന്ദർഭത്തിന്​ വിരുദ്ധമായിരുന്നു മന്‍േറായുടെ അശോക്​ കുമാറുമായുള്ള ആത്മബന്ധം. മതത്തി​​​​​​​​​െൻറ പേരിലുള്ള കൊലകൾ അതി​​​​​​​​​െൻറ പാരമ്യതയിൽ നിൽക്കുന്ന ദിവസങ്ങളൊന്നിനെക്കുറിച്ച്​ മ​േൻറാ എഴുതുന്നുണ്ട്​. (കൃത്യമായ തിയതി പറയുന്നില്ല. പക്ഷേ,അത്​ 1947 ആഗസ്​റ്റിന്​ ശേഷമായിരിക്കണം). മന്‍േറാ ​‘ബോംബെ ടാക്കീസി’ൽ നിന്ന്​ അശോക്​ കുമാറിനോടൊത്ത്​ മടങ്ങുകയായിരുന്നു. അശോക്​ കുമാറി​​​​​​​​​​െൻറ വീട്ടിൽ ഏതാനും മണിക്കൂറുകൾ ചെലവഴിച്ചു. മന്‍േറായെ വീട്ടിൽ വിടാമെന്ന്​ കുമാർ പറഞ്ഞു. വരുന്ന വഴി, മുസ്​ലിംകൾ തിങ്ങിപ്പാർക്കുന്ന ഒരു പ്രദേശത്തുകൂടി അവർക്ക്​ പോകേണ്ടി വന്നു. അവിടെ ഒരു വിവാഹ ഘോഷയാത്ര കടന്നുപോകുന്നുണ്ടായിരുന്നു. ഇത്​ കണ്ട്​, മന്‍േറാ ഭയന്നു. അദ്ദേഹം മുറിഞ്ഞ വാക്കുകളിൽ ദൈവത്തെ വിളിച്ചു. ഏതെങ്കിലും തരത്തിൽ അക്രമം ഉണ്ടായാൽ, ആ കുറ്റബോധവും പേറി ജീവിതം മുഴുവൻ കഴിയേണ്ടിവരുമെന്ന്​ അദ്ദേഹം ഒാർത്തു. അശോക്​ കുമാറി​െന ആരെങ്കിലും ആക്രമിച്ചാൽ, രാജ്യം ഒരിക്കലും തന്നോട്​ പൊറുക്കില്ലെന്ന്​ ഭയന്നു. അതിനിടെ, ആൾക്കൂട്ടത്തിലൊരാൾ അശോക്​ കുമാറിനെ തിരിച്ചറിഞ്ഞു. അദ്ദേഹത്തി​​​​​​​​​െൻറ പേര്​ വിളിച്ചുപറയുകയും ചെയ്​തു. മന്‍േറാ ഷോക്കടിച്ച പോലായി. ഇനിയുണ്ടാകാൻ പോകുന്ന സംഘർഷം ഒഴിവാക്കാൻ ത​​​​​​​​​െൻറ പേര്​ പറയാൻ മ​േൻറാ തയാറെടുത്തു. രണ്ടുപേർ കാറിനടുത്തേക്ക്​ ഒാടിയെത്തി. മന്‍േറായെ അവർ അവഗണിച്ചു. ശേഷം ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: ‘അശോക്​ഭായ്​, ഇൗ വഴി പോകണ്ട. തിരിഞ്ഞ്​ ​അപ്പുറത്തെ വഴിയിലൂടെ പോയ്​ക്കൊള്ളൂ’.

ലോലമെങ്കിലും സുപ്രധാനമായ ഇൗ കഥ നമ്മുടെ രാഷ്​ട്രീയ ചരിത്രത്തെക്കുറിച്ച്​ പല കാര്യങ്ങളും പറയുന്നുണ്ട്​. ഹിന്ദു-മുസ്​ലിം സംഘർഷം കൊടുമ്പിരി കൊണ്ടിരിക്കുന്ന വേളയിലും സൗഹൃദത്തി​​​​​​​​​െൻറ ബലത്തിലാണ്​​ മന്‍േറായുമായി ഒരു മുസ്​ലിം പ്രദേശത്തുകൂടി ഡ്രൈവ്​ ചെയ്​ത്​ പോകുന്നത്​. സൗഹൃദം പരസ്​പര വിശ്വാസത്തിനും പരസ്​പര വിശ്വാസം ബന്ധങ്ങളുടെ ഉൗഷ്​മളതക്കും കാരണമാകുന്നു. സംഘർഷത്തിനിടയിലും ബോംബെയിലെ മുസ്​ലിം ആൾക്കൂട്ടം അശോക്​ കുമാറിനോട്​ സൗഹൃദത്തോടെ പെരുമാറുന്നു. അതിന്​ കാരണം പോപ്പുലർ സിനിമ വഴി അശോക്​ കുമാർ ആർജിച്ച ബഹുമാനം മാത്രമാകില്ല. മറിച്ച്​, ബോംബെ, ചലച്ചിത്ര ലോകത്തെക്കുറിച്ച്​ ജനമനസിലുള്ള ബോധം കൂടിയാകാം. അത്​ ഹിന്ദിയും ഉർദുവും ഒരുമിച്ച്​ പടർന്ന്​ പന്തലിച്ച സംസ്​കാരമാണ്​. അവിടെ മുസ്​ലിംകളും ഹിന്ദുക്കളും ഒരുപോലെ നടീ നടൻമാരും സംഗീത സംവിധായകരും പാ​െട്ടഴുത്തുകാരും ഗായകരുമായി.

ഒരൊറ്റ ഉദാഹരണം: സഹീർ ലുധിയാൻവിയുടെ ഏറ്റവും പ്രശസ്​തമായ വരികൾക്ക്​ ഇൗണമിട്ടത്​ സച്ചിൻ ദേവ്​ ബർമൻ ആണ്​. ഗുരുദത്തി​​​​​​​​​െൻറ ‘പ്യാസ’ക്ക്​ വേണ്ടി. പാട്ടുകൾ പാടിയതാക​െട്ട, മുഹമ്മദ്​ റാഫിയും ഗീത ദത്തും. ബോംബെ ചലച്ചിത്ര ലോകത്തി​​​​​​​​​െൻറ ചരിത്രം നമ്മുടെ ഫോക്ക്​, ജനപ്രിയ സാംസ്​കാരിക ചരിത്രത്തി​​​​​​​​​െൻറ പ്രതിഫലനമാണ്​. അവിടെ, മതവും സംസ്​കാരവും അനശ്വര പ്രണയ കഥകൾക്കും സൗഹൃദങ്ങൾക്കുമെല്ലാം വഴിമാറുകയാണുണ്ടായത്​.

-മനാഷ്​ ഫിറാഖ്​ ഭട്ടാചാര്യയുടെ പുതിയ പുസ്​തകം: Looking For the Nation: Towards Another Idea of Indiaയിലെ ഒരു അധ്യായത്തിൽ നിന്ന്. പ്രസാധകർ: Speaking Tiger