പലായനത്തി​െൻറ അവിശ്രാന്തികള്‍

പ്രശസ്ത ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് എഴുത്തുകാരന്‍ അമിതാവ് ഘോഷിന് ലഭിച്ച ജ്ഞാനപീഠം പുരസ്കാരം ഒരർഥത്തില്‍ അദ്ദേഹം പ്ര തിനിധാനം ചെയ്യുന്ന രാഷ്​ട്രീയത്തെ തിരസ്കരിക്കാന്‍ കഴിയാതെയായ കാലത്തി​​​െൻറ സമ്മർദംകൂടിയാണ് വെളിവാക്കുന്ന ത്. അദ്ദേഹത്തി​​​െൻറ രചനകള്‍ സ്വീകരിക്കുന്ന ഒരു ഭൂമിശാസ്ത്രബോധവും ചരിത്രാവബോധവും ഇന്ന് ഇന്ത്യയില്‍ ശക്തിപ് രാപിച്ചിട്ടുള്ള സാംസ്കാരിക ദേശീയതക്കും ഹിന്ദുത്വ ഫാഷിസത്തിനും അപരിചിതവും അവര്‍ ശത്രുസ്ഥാനത്ത് കാണുന്നവയുമ ാണ്. നിരവധി തലങ്ങളിലുള്ള സാംസ്കാരിക വിധ്വംസകതകള്‍ നവീന ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് സാഹിത്യം പരീക്ഷിച്ചിട്ടുണ്ട്. അതില ്‍ പാരമ്പര്യത്തെയും ചരിത്രത്തെയും ‘ദേശീയത’യുടെ പിടിയില്‍നിന്ന് മുക്തമാക്കുന്ന ഒരു രചനാധാരയുടെ ഏറ്റവും ശക്ത മായ ഉദാഹരണങ്ങളാണ് അമിതാവ് ഘോഷി​​​െൻറ കൃതികള്‍. അത് രേഖീയമായോ ലളിതമായോ നിര്‍വഹിക്കപ്പെടുന്ന ഒരു രാഷ്​ട്രീയ കൃത്യമല്ല. മറിച്ച്​ പോസ്​റ്റ്​ കൊളോണിയല്‍ അനുഭവങ്ങളുടെ അനന്യമായ ചോദനകളെ ഉദ്ദീപിപ്പിച്ചുകൊണ്ട്‌ ദേശ-രാഷ്​ട്രത്തിന്​ അപരിചിതവും ഉള്‍ക്കൊള്ളാന്‍ പ്രയാസവുമായ ഒരു പ്രതി സാംസ്കാരികവ്യവഹാരം ക്ഷമാപൂര്‍വം രൂപപ്പെടുത്തിക്കൊണ്ട്, സാഹിത്യപരമായ നിരവധി ആപച്ഛങ്കകളെയും അപായസാധ്യതകളെയും അവഗണിച്ചുകൊണ്ട് അദ്ദേഹം വിജയിപ്പിക്കുന്നതാണ്.

ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് രചനകളുടെ പോസ്​റ്റ്‌ കൊളോണിയല്‍ പശ്ചാത്തലം അക്കാദമിക് അർഥത്തില്‍ തെളിഞ്ഞുവന്നതോടെ അതി​​​െൻറ അനേകം അടരുകളെക്കുറിച്ച് കൂടുതല്‍ പുനര്‍വിചിന്തനങ്ങള്‍ ഉണ്ടായി. ആര്‍.കെ. നാരായണ്‍, രാജറാവു, ഭബനി ഭട്ടാചാര്യ, മുല്‍ക് രാജ് ആനന്ദ്, നയന്‍താര സേഗാള്‍ തുടങ്ങിയവരുടെ കൃതികള്‍ക്ക് ലഭിക്കാതിരുന്ന അന്താരാഷ്​ട്ര സ്വീകരണമാണ് റുഷ്ദി, വിക്രം സേത്, അമിതാവ് ഘോഷ്, ഉപമന്യു ചാറ്റര്‍ജി, അരുന്ധതി റോയ് തുടങ്ങിയ പുതിയ ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് എഴുത്തുകാര്‍ക്ക് ലഭിച്ചത്. ഇവരുടെ കോസ്മോപോളിറ്റന്‍ ലൊക്കേഷന്‍- വസ്തുനിഷ്ഠമായ അർഥത്തില്‍ മാത്രമല്ല, ഇവരുടെ വെര്‍ച്വല്‍/റിയല്‍ ആഗോളസ്ഥാനങ്ങള്‍, റുഷ്ദി, വിക്രം സേത്, അമിതാവ് ഘോഷ് എന്നിവരുടെ കാര്യത്തിലെങ്കിലും സവിശേഷമായൊരു ആധികാരികത ഉറപ്പുവരുത്തുന്നതില്‍ വലിയ പങ്കുവഹിച്ചിരുന്നു. ഒരു പരിധിവരെ രാജറാവുവിന്​ നിഷേധിക്കപ്പെട്ടിരുന്ന പരിഗണനകൂടിയാണിത് എന്ന് ഓര്‍ക്കാവുന്നതാണ്. പഴയ ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് എഴുത്തുകാര്‍ വായിക്കപ്പെട്ടിരുന്നില്ലെന്നോ പൂർണമായും അവഗണിക്കപ്പെട്ടിരുന്നുവെന്നോ അല്ല. മറിച്ച്​, ഭാരതീയ സാഹിത്യത്തി​​​െൻറ വലിയ ആഘോഷങ്ങള്‍ക്ക് പുറത്തായിരുന്നു ഇവരുടെ രചനകള്‍ എക്കാലത്തും. ഭാഷയുടെ അടിസ്ഥാനത്തില്‍ അവയുടെ സർഗാത്മകതയെ സംശയത്തോടെ വീക്ഷിക്കുന്ന ഒരു വിമര്‍ശന/സ്വീകരണ പാരമ്പര്യത്തിന് ഇവിടെ ശക്തമായ വേരുകള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഒരർഥത്തില്‍ പുതിയ ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് രചനകള്‍ സ്വീകരിച്ച സംവേദനരീതികള്‍ക്ക് അവയുടെ നവസ്വീകാര്യതയുടെ രൂപവത്​കരണത്തില്‍ വലിയ പങ്കാണ് ഉണ്ടായിരുന്നത്. സല്‍മാന്‍ റുഷ്ദിയുടെ ‘മിഡ്‌നൈറ്റ്സ് ചില്‍ഡ്രന്‍’, ഉപമന്യു ചാറ്റര്‍ജിയുടെ ‘ഇംഗ്ലീഷ്’, ‘ഒാഗസ്​റ്റ്’, അമിതാവ് ഘോഷി​​​െൻറ ‘സര്‍ക്കിള്‍ ഓഫ് റീസണ്‍’ അരുന്ധതി റോയിയുടെ ഗോഡ് ഓഫ് സ്മാള്‍ തിങ്​സ്​ എന്നിവയൊക്കെ അവയിലെ സമകാല ഇന്ത്യന്‍ അവസ്ഥകളുടെ സൂക്ഷ്മവിമര്‍ശനത്തി​​​െൻറ അനന്യമായ രാഷ്​ട്രീയസാന്നിധ്യം കൊണ്ടുകൂടിയാണ് ശ്രദ്ധിക്കപ്പെട്ടത്.

പുതിയ ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് രചനകള്‍ ഭാരതീയ ‘ദേശീയസാഹിത്യ’ത്തില്‍നിന്നും ആ ദേശീയ സാഹിത്യത്തിലേക്ക് എത്തിപ്പെടാന്‍ വെമ്പിയിരുന്ന പ്രാദേശിക- ഉപദേശീയ സാഹിത്യങ്ങളിലെ രചനകളില്‍നിന്നും വേറിട്ടുനിന്നിരുന്നത് അവയിലെ അന്വേഷണപരത, ‘ഇന്ത്യ’ എന്ന സങ്കൽപത്തെ ഉള്ളില്‍നിന്നും പുറത്തുനിന്നും വെല്ലുവിളിക്കുന്ന ഒരു രീതിശാസ്ത്രം പിന്തുടർന്നുകൊണ്ട് ദേശം എന്ന നിർമിതിയെ അസ്ഥിരപ്പെടുത്തുന്ന സാഹചര്യം നിരന്തരം സൃഷ്​ടിച്ചിരുന്നു എന്നതിനാല്‍ കൂടിയായിരുന്നു. ആ നവപാരമ്പര്യത്തെ ശക്തമായി മുന്നോട്ടുവെക്കുന്ന രചനയായിരുന്നു അമിതാവ് ഘോഷി​​​െൻറ ആദ്യ നോവലായ സര്‍ക്കിള്‍ ഓഫ് റീസണ്‍.

1986ല്‍ സര്‍ക്കിള്‍ ഓഫ് റീസൺ പ്രസിദ്ധീകരിക്കുമ്പോള്‍ വിദ്യാര്‍ഥിയായിരുന്ന ഞാന്‍ അത് കൗതുകത്തോടെ വായിക്കാന്‍ രണ്ടു പ്രധാന കാരണങ്ങളുണ്ടായിരുന്നു. ഒന്ന് ഈ നോവല്‍ രചനയുടെ കാലത്ത് അദ്ദേഹം ഞാന്‍ പഠിച്ചിരുന്ന തിരുവനന്തപുരത്തെ സ​​െൻറര്‍ ഫോര്‍ ഡെവലപ്മ​​െൻറ്​ സ്​റ്റഡീസ് (സി.ഡി.എസ്) ​െഗസ്​റ്റ് ഹൗസില്‍ അദ്ദേഹം താമസിച്ചിരുന്നു എന്നതാണ്. ഞാന്‍ അവിടെ ചേരുമ്പോള്‍ പുസ്തകം ഇറങ്ങിക്കഴിഞ്ഞിരുന്നു എന്നതിനാല്‍ പലരും അക്കാര്യം സൂചിപ്പിക്കാറുണ്ടായിരുന്നു. അവിടെ അദ്ദേഹം ഓക്സ്ഫഡ്​ സര്‍വകലാശാലയിലെ പഠനത്തിനുശേഷം ഫെലോ ആയി പ്രവര്‍ത്തിച്ചിരുന്നു. രണ്ടാമതായി ഞാന്‍ ഓര്‍ക്കുന്ന കാര്യം 1986ല്‍തന്നെ ഈ നോവലി​​​െൻറ സമഗ്രമായ ഒരു റിവ്യൂ സി.പി.എം ആഭിമുഖ്യമുള്ള അക്കാദമിക് ജേണല്‍ ആയ ‘സോഷ്യല്‍ സയൻറിസ്​റ്റ്’ പ്രസിദ്ധീകരിക്കുകയും ഞാന്‍ അത് വായിക്കുകയും ചെയ്തു എന്നതാണ് (സോഷ്യല്‍ സയൻറിസ്​റ്റ് വാല്യം 15, ഒക്​ടോബര്‍ 1986). പി.കെ. ദത്ത എഴുതിയ ആ റിവ്യൂ സമഗ്രവും പില്‍ക്കാലത്ത് അമിതാവി​​​െൻറ കൃതികളുടെ മുഖമുദ്രയായിത്തീര്‍ന്ന പല സവിശേഷതകളെയും ചൂണ്ടിക്കാണിക്കുന്നതുമായിരുന്നു. അമിതാവ് ഘോഷി​​​െൻറ കൃതികളെക്കുറിച്ചുള്ള നിരവധി പഠനങ്ങള്‍ പിന്നീട് ഞാന്‍ കണ്ടിട്ടുണ്ടെങ്കിലും അന്ന് പി.കെ. ദത്തയെ വായിച്ചതി​​​െൻറ സമഗ്രാനുഭവമാണ് മനസ്സില്‍ തങ്ങിനില്‍ക്കുന്നത്. മനുഷ്യജീവിതത്തി​​​െൻറ അവിശ്രാന്തിയുടെ ഇതിഹാസമാണ്‌ ‘സര്‍ക്കിള്‍ ഓഫ് റീസണ്‍’ എന്നൊരു വാചകം അതില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഞാന്‍ നോവല്‍ വായിക്കുകയും ആ അവിശ്രാന്തി പുതിയ ചരിത്രബോധത്തി​​​െൻറയും സാംസ്കാരികതയുടെയും മാത്രമല്ല, പോസ്​റ്റ്‌-കൊളോണിയല്‍ ഭൂപടത്തോടുള്ള ഉദാത്തമായ അനാദരവി​​​െൻറത് കൂടിയാണെന്ന് മനസ്സിലാക്കുകയും എ​​​െൻറതന്നെ സൂക്ഷ്​മമായ ചില രാഷ്​ട്രീയാഭിമുഖ്യങ്ങളെ ഒരു കണ്ണാടിയില്‍ എന്നപോലെ അതില്‍ കണ്ടെത്തുകയും ചെയ്തു.

കാലത്തി​​​െൻറ രേഖീയതയെ മറികടക്കുന്ന, സ്ഥലത്തി​​​െൻറ സ്ഥാനഭ്രംശങ്ങളെ പലായനങ്ങളുടെ സങ്കീർണതകളില്‍ മനസ്സിലാക്കുന്ന, മനുഷ്യാവസ്ഥയുടെ കീഴാള സന്ദര്‍ഭങ്ങളെ ചരിത്രത്തില്‍നിന്നും സമകാലികസംഭവങ്ങളുടെ ആകസ്മികതകളില്‍നിന്നും ഒരുപോലെ കണ്ടെത്തുന്ന, ഭൂത-വർത്തമാനങ്ങളെ ഒരേ സമയം വിചാരണചെയ്യുന്ന, അത് മൂലധനത്തി​​​െൻറയും സാമ്രാജ്യത്വത്തി​​​െൻറയും അധീശത്വത്തി​​​െൻറയും സമൂര്‍ത്തമായ വിമര്‍ശനം കൂടിയാക്കി മാറ്റാന്‍ കഴിയുന്ന അതിശക്തമായ ഒരു രചനാരീതി അദ്ദേഹം ഉപയോഗിക്കുന്നുണ്ട് ത​​​െൻറ എല്ലാ കൃതികളിലും. മാതൃഭൂമി ആഴ്ചപ്പതിപ്പില്‍ ഞാന്‍ ‘പലായനങ്ങള്‍’ എന്ന കോളം എഴുതിയിരുന്ന കാലത്ത് ഇന്ത്യന്‍ ഇംഗ്ലീഷ് രചനകള്‍ക്ക് പുറത്തുനിന്നുള്ള ഉദാഹരണങ്ങളിലൂടെ ആയിരുന്നുവെങ്കിലും നിഗൂഢമായ ഇന്ത്യന്‍ കുടിയേറ്റ വംശീയാനുഭവങ്ങള്‍ കണ്ടെടുക്കാന്‍ പ്രചോദനമായത് അമിതാവ് ഘോഷി​​​െൻറ ‘സര്‍ക്കിള്‍ ഓഫ് റീസണ്‍’, ‘ദ ഷാഡോ ലൈന്‍സ്’, ‘ദ കല്‍ക്കട്ട ക്രോമസോം’, ‘ദ ഗ്ലാസ് പാലസ്’, ‘ദ ഹംഗ്രി ടൈഡ്’ എന്നിവയിലെയും അദ്ദേഹത്തി​​​െൻറ വിഖ്യാതമായ ഇബിസ് ടൃലോളജിയിലെ (Ibis trilogy) ‘സീ ഓഫ് പോപ്പീസ്’, ‘റിവര്‍ ഓഫ് സ്മോക്ക്‌’, ‘ഫ്ലഡ് ഓഫ് ഫയര്‍’ എന്നിവയിലെയും ഭൂഖണ്ഡാന്തര അനുഭവങ്ങളുടെ സങ്കീർണമായ ചിത്രീകരണങ്ങള്‍ കൂടിയായിരുന്നു.

നവസാമൂഹികതയുടെ വേവലാതികളോട് എക്കാലവും ചേര്‍ന്നുനിന്നിട്ടുള്ള എഴുത്തുകാരനാണ് അമിതാവ് ഘോഷ്. അദ്ദേഹത്തി​​​െൻറ കാലാവസ്ഥ വ്യതിയാനത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ‘ദ ഗ്രേറ്റ് ഡീറെയിന്‍ജ്മ​​െൻറ്​’ എന്ന കൃതി നിര്‍വഹിക്കുന്നത് മനുഷ്യവംശവും ഭൂമിയും തമ്മിലുള്ള കരാര്‍ ഇല്ലാത്ത പാരസ്പര്യത്തെ പുനര്‍ നിര്‍വചിക്കുന്നതിനാണ്.