അന്ന്​ കൂടണഞ്ഞ ഒാർമയിൽ

കേ​ര​ളം ക​ണ്ട ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ 
പ്ര​വാ​സി തി​രി​ച്ചു​വ​ര​വാ​യിരു​ന്നു 1990ലെ ​ഗ​ൾ​ഫ്​ യ​ു​ദ്ധ​കാ​ല​ത്ത്​ 
ന​ട​ന്ന​ത്. അ​ന്ന്​ അ​തി​ന്​ നേ​തൃ​ത്വം ന​ൽ​കി​യ മ​ല​യാ​ളി 
സ​ന്ന​ദ്ധ പ്ര​വ​ർ​ത്ത​ക​ൻ 
സി.​എ​ൽ. ആ​േ​ൻ​റാ​യു​ടെ 
ഒാ​ർ​മ​ക​ൾ

1990 ആ​ഗ​സ്​​റ്റ്​ 16ന്​ ​ബോം​ബെ ക​സ്​​റ്റം​സി​ൽ അ​സി. സൂ​പ്ര​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന ക​റു​കു​റ്റി​ക്കാ​ര​നാ​യ കെ.​ജി. ഭാ​സ്​​ക​ര​ൻ വെ​ളു​പ്പി​ന്​ അ​ഞ്ചി​ന്​ എ​ന്നെ വി​ളി​ച്ച്​ അ​മ്മാ​നി​ൽ​നി​ന്ന്​ ഒ​രു വി​മാ​നം നി​റ​യെ മ​ല​യാ​ളി​ക​ൾ വ​ന്നി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്ന്​ അ​റി​യി​ച്ചു. ഞാ​ൻ ഡ​ൽ​ഹി​യി​ൽ അ​ഡ്വൈ​സ​റാ​യി പ്ര​വ​ർ​ത്തി​ക്കു​ന്ന കാ​ലം. അ​ടു​ത്ത വി​മാ​ന​ത്തി​ന്​ ഞാ​ൻ ബോം​ബെ​യി​ലെ​ത്തി അ​ന്താ​രാ​ഷ്​​ട്ര വി​മാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തി​ൽ ചെ​ന്ന​പ്പോ​ൾ കാ​ണു​ന്ന​ത്​  ഇ​രു​ന്നൂ​റോ​ളം ഇ​ന്ത്യ​ക്കാ​ർ ക്യൂ​വി​ൽ നി​ൽ​ക്കു​ന്ന​താ​ണ്. വി​മാ​ന​ത്തി​ലെ ക്യാ​പ്​​റ്റ​ൻ വാ​ഗ്​​മോ​റെ​യോ​ടും മ​ല​യാ​ളി​യാ​യി​രു​ന്ന കാ​ബി​ൻ​ക്രൂ ദീ​പാ നാ​യ​രോ​ടും ചോ​ദി​ച്ച്​ അ​മ്മാ​നി​ലെ സ്​​ഥി​തി മ​ന​സ്സി​ലാ​ക്കി. 

സം​ഘ​ട​ന​ക്ക്​ രൂ​പം ന​ൽ​കുന്നു
എ​യ​ർ​പോ​ർ​ട്ടി​ലെ ക്യാ​മ്പു​ക​ളി​ൽ വേ​റെ​യും ആ​യി​ര​ങ്ങ​ളുണ്ടായിരുന്നു. കു​വൈ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന്​ വാ​ഹ​ന​മാ​ർ​ഗം അ​മ്മാ​നി​ൽ എ​ത്തി​യ​വ​ർ. കു​വൈ​ത്ത്​ ദി​നാ​ർ ഉ​പ​യോ​ഗ​ശൂ​ന്യ​മാ​യ​തി​നാ​ൽ വി​ല കൂ​ടി​യ വാ​ച്ച്, സ്വ​ർ​ണാ​ഭ​ര​ണ​ങ്ങ​ൾ, സ​ഞ്ച​രി​ച്ച വാ​ഹ​ന​ങ്ങ​ൾ എ​ന്നി​വ വി​റ്റി​ട്ടാ​ണ്​ പ​ല​രും ടി​ക്ക​റ്റ്​ ത​ര​മാ​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നും കു​വൈ​ത്ത്​ അം​ബാ​സ​ഡ​ർ ബു​ധി​രാ​ജ തി​ക​ഞ്ഞ പ​രാ​ജ​യ​മാ​ണെ​ന്നും മ​ല​യാ​ളി​ക​ൾ പ​റ​ഞ്ഞു. 
ഞാ​ൻ പ്ര​ശ്​​ന​ത്തി​​െൻറ ഗൗ​ര​വം മ​ന​സ്സി​ലാ​ക്കി മ​ഹാ​ത്​​മാ​ഗാ​ന്ധി​യു​ടെ സെ​ക്ര​ട്ട​റി ആ​യി​രു​ന്ന മ​ധു​ർ​ദാ​സ്​ വി​സാ​ൻ​ജി​യു​ടെ മ​ക​നും ഹാ​ൻ​ഡ്​​ലൂം ഹൗ​സി​​െൻറ ചെ​യ​ർ​മാ​നു​മാ​യ ര​മ​ണി​ക്​​​ലാ​ൽ ബൂ​ട്ട​യെ​യും നാ​നാ​വ​തി ഹോ​സ്​​പി​റ്റ​ലി​​െൻറ മാ​നേ​ജി​ങ്​​ ട്ര​സ്​​റ്റി​യാ​യ നാ​നാ​വ​തി മ​ണി​ബെ​ന്നി​നേ​യും സി.​ഡി. ഉ​മ്മാ​ച്ച​ൻ എം.​എ​ൽ.​എ, ക​ർ​ദി​നാ​ൾ പി​മെ​േ​ൻ​റാ, കെ.​സി.​എ മ​ല​യാ​ളി സ​മാ​ജം, ജ​മാ​അ​ത്തെ ഇ​സ്​​ലാ​മി തു​ട​ങ്ങി​യ സം​ഘ​ട​ന​ക​ളെ​യും വി​വ​രം അ​റി​യി​ച്ചു. അ​ന്നു വൈ​കു​ന്നേ​രം ത​ന്നെ ബോം​ബെ ഹാ​ൻ​ഡ്​​ലൂ​ം ഹൗ​സി​​െൻറ ഒാ​ഫി​സി​ൽ യോ​ഗം​ചേ​ർ​ന്ന്​ ‘യു​നൈ​റ്റ​ഡ്​ ആ​ക്​​ഷ​ൻ ക​മ്മി​റ്റി ഫോ​ർ കു​വൈ​ത്ത്​ റി​േ​ട്ട​ണീ​സ്​’ എ​ന്ന സം​ഘ​ട​ന​ക്ക്​ രൂ​പം ന​ൽ​കി. ര​മ​ണി​ക്​​​ലാ​ൽ ബൂ​ട്ട ചെ​യ​ർ​മാ​നും നാ​നാ​വ​തി മ​ണി​ബെ​ൻ ഖ​ജാ​ൻ​ജി​യും ഞാ​ൻ കോ​ഒാ​ഡി​നേ​റ്റ​റു​മാ​യി ക​മ്മി​റ്റി നി​ല​വി​ൽ വ​ന്നു. എ​യ​ർ​പോ​ർ​ട്ട്​ അ​ധി​കൃ​ത​രും മ​ഹാ​രാ​ഷ്​​ട്ര സ​ർ​ക്കാ​റി​​െൻറ ​പ്രോ​േ​ട്ടാ​കോ​ൾ വി​ഭാ​ഗ​വും പ​െ​ങ്ക​ടു​ത്ത വി​പു​ല​മാ​യ യോ​ഗം അ​ടു​ത്ത ദി​വ​സം ത​ന്നെ എ​യ​ർ​പോ​ർ​ട്ടി​ൽ ചേ​ർ​ന്നു. എ​ങ്ങ​നെ വി​ഷ​യം കൈ​കാ​ര്യം ചെ​യ്യ​ണം എ​ന്ന​തി​ന്​ രൂ​പ​രേ​ഖ​യു​ണ്ടാ​ക്കി. പ​ള്ളി​ക​ളും മ​സ്​​ജി​ദു​ക​ളും സ്​​കൂ​ളു​ക​ളും ഇ​തി​നാ​യി വി​ട്ടു​കി​ട്ടി. 

അന്നമൂട്ടിയത്​ പഞ്ചാബി സഹോദരർ
വി​മാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തി​ൽ എ​ത്തി​യ​വ​രി​ൽ പ​ല​രും മ​നോ​വി​ഭ്രാ​ന്തി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. ഡോ​ക്​​ട​ർ​മാ​ർ, ന​ഴ്​​സു​മാ​ർ എ​ന്നി​വ​ര​ട​ങ്ങു​ന്ന ന​​ല്ലൊ​രു കൗ​ൺ​സ​ലി​ങ്​​ ടീ​മി​നെ ത​ന്നെ ത​യാ​റാ​ക്കി. മ​രു​ന്നും കു​ടി​വെ​ള്ള​വും ഭ​ക്ഷ​ണ​സാ​ധ​ന​ങ്ങ​ളും വ​സ്​​ത്ര​വും പ്ര​വ​ഹി​ച്ചു. ഇ​തെ​ല്ലാം റി​േ​ട്ട​ൺ വി​മാ​ന​ത്തി​ൽ അ​മ്മാ​നി​ലേ​ക്ക്​ അ​യ​ച്ചു. ഇ​വി​ട​ത്തെ ഭ​ക്ഷ​ണം പ​ഞ്ചാ​ബി സ​ഹോ​ദ​ര​ർ ഏ​റ്റു. ബോം​ബെ​യി​ലെ​ത്തി​യ​വ​രെ നാ​ട്ടി​ല​യ​ക്കാ​ൻ ബൂ​ട്ടാ​ജി​യും നാ​നാ​വ​തി ബെ​ന്നും ഞാ​നും വി.​ടി റെ​യി​ൽ​വേ സ്​​റ്റേ​ഷ​നി​ൽ 12.30ന്​ ​പോ​കേ​ണ്ട ജ​യ​ന്തി​ജ​ന​ത​ക്ക്​ മു​ന്നി​ൽ ധ​ർ​ണ​യി​രു​ന്നു. അ​തി​ന്​ മു​േ​മ്പ കു​വൈ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന്​ വ​ന്ന​വ​രെ (90 ശ​ത​മാ​നം മ​ല​യാ​ളി​ക​ൾ) ഞ​ങ്ങ​ൾ ട്രെ​യി​നി​ൽ ക​യ​റ്റി ഇ​രു​ത്തി. ഇ​വ​ർ​ക്ക്​ നാ​ട്ടി​ൽ പോ​കാ​ൻ സാ​ഹ​ച​ര്യം ഉ​ണ്ടാ​ക്കാ​തെ വ​ണ്ടി വി​ടി​ല്ലെ​ന്നാ​യി ഞ​ങ്ങ​ൾ. 87 വ​യ​സ്സാ​യ ബൂ​ട്ടാ​ജി​യും 86കാ​ര​നാ​യ  നാ​നാ​വ​തി മ​ണി​ബെ​ന്നും ട്രെ​യി​ൻ ത​ട​യാ​നി​രു​ന്ന​ത്​ ആ​വേ​ശ​ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. 

വീ​ട്ടി​ലെത്താൻ പോ​ക്ക​റ്റ്​ മ​ണി​
അ​ന്ന​ത്തെ റെ​യി​ൽ​വേ മ​ന്ത്രി​യാ​യി​രു​ന്ന ജോ​ർ​ജ്​ ഫെ​ർ​ണാ​ണ്ടാ​സ്​​ പ്ര​ത്യേ​ക വി​മാ​ന​ത്തി​ൽ ​േബാം​ബെ​യി​ലെ​ത്തിയിരുന്നു. കു​വൈ​ത്തി​ൽ​നി​ന്ന്​ വ​ന്ന​വ​ർ​ക്കാ​യി ഒ​ന്നി​ട​വി​ട്ട ദി​വ​സ​ങ്ങ​ളി​ൽ പ്ര​ത്യേ​ക ട്രെ​യി​നും ഭ​ക്ഷ​ണ​വും വെ​ള്ള​വും നാ​ട്ടി​ൽ എ​ത്തി​യാ​ൽ വീ​ട്ടി​ൽ പോ​കാ​ൻ 500 രൂ​പ പോ​ക്ക​റ്റ്​ മ​ണി​യും ഉ​റ​പ്പാ​ക്കി. അ​തി​നു ശേ​ഷ​മാ​ണ്​ വൈ​കീ​ട്ട്​ 6.30ന്​​ ​ജ​യ​ന്തി ജ​ന​ത​ വി.​ടി സ്​​റ്റേ​ഷ​ൻ വി​ടു​ന്ന​ത്. ആ ​ട്രെ​യി​നി​ൽ  ടി​ക്ക​റ്റ്​ റി​സ​ർ​വ്​ ചെ​യ്​​ത യാ​ത്ര​ക്കാ​ർ​ക്ക്​ ​വേ​റെ വ​ണ്ടി ഏ​ർ​​പ്പാ​ടാ​ക്കി. പോ​ക്ക​റ്റ്​ മ​ണി പി​ന്നീ​ട്​ ആ​യി​ര​വും ര​ണ്ടാ​യി​ര​വു​മാ​യി വ​ർ​ധി​പ്പി​ച്ചു. 
പ്ര​ശ്​​ന​ങ്ങ​ൾ അ​തി​ഗു​രു​ത​ര​മാ​യ​തു​കൊ​ണ്ട്​ അ​ന്ന​ത്തെ പ്ര​ധാ​ന​മ​ന്ത്രി ച​ന്ദ്ര​ശേ​ഖ​റി​നെ​യും പ്ര​തി​പ​ക്ഷ നേ​താ​വ്​ രാ​ജീ​വ്​ ഗാ​ന്ധി​യെ​യും ഉ​ദ്യോ​ഗ​സ്​​ഥ​രെ​യും കാ​ണാ​ൻ എ​ന്നെ ചു​മ​ത​ല​പ്പെ​ടു​ത്തി. ജോ​യ​ൻ​റ്​ സെ​ക്ര​ട്ട​റി ആ​യി​രു​ന്ന കെ.​പി. ഫാ​ബി​യാ​ൻ ന​ന്നാ​യി സ​ഹാ​യി​ച്ചു. 

20 അം​ഗ സം​ഘം അ​മ്മാ​നി​ലേ​ക്ക്
കൂ​ടു​ത​ൽ വി​മാ​ന​ങ്ങ​ൾ ഏ​ർ​പ്പെ​ടു​ത്തി അ​മ്മാ​നി​ൽ കു​ടു​ങ്ങി​യ​വ​രെ നാ​ട്ടി​ലെ​ത്തി​ക്കാ​ൻ വേ​ണ്ട ന​ട​പ​ടി​ക​ൾ സ്വീ​ക​രി​ക്കാ​നാ​യി 20 അം​ഗ സം​ഘം ല​ണ്ട​ൻ വ​ഴി അ​മ്മാ​നി​ലേ​ക്ക്​ പോ​യി. യു​ദ്ധ​ഭൂ​മി​യി​ലേ​ക്ക്​ പു​റ​പ്പെ​ടു​ന്ന ഞ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക്​ ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ പാ​ലം വി​മാ​ന​ത്താ​വ​ള​ത്തി​ൽ ന​ൽ​കി​യ വി​കാ​ര​പ​ര​മാ​യ യാ​ത്ര​യ​യ​പ്പ്​ ഇ​ന്നും ഒാ​ർ​ക്കു​ന്നു. അ​മ്മാ​നി​ൽ എ​ത്തി​യ സം​ഘം, അ​വി​ട​ത്തെ മ​ല​യാ​ളി പ്ര​മു​ഖ​രു​ടെ​യും അ​ന്താ​രാ​ഷ്​​ട്ര റെ​ഡ്​​ക്രോ​സ്​ സൊ​സൈ​റ്റി​യു​ടെ​യും മ​റ്റും സ​ഹാ​യ​ത്താ​ൽ 19 വി​മാ​ന​ങ്ങ​ളും മൂ​ന്നു ക​പ്പ​ലു​ക​ളും ചാ​ർ​ട്ട​ർ ചെ​യ്യി​ച്ചു. അ​തൊ​രു മ​റ​ക്കാ​നാ​കാ​ത്ത അ​നു​ഭ​വ​മാ​യി​രു​ന്നു. അ​മ്മാ​നി​ൽ​നി​ന്ന്​ റോ​ഡു​മാ​ർ​ഗം അ​ട്ടാ​രി വ​ഴി വ​ന്ന 23 കു​ടും​ബ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക്​ നാ​ട്ടി​ൽ പോ​കാ​ൻ രാ​ജീ​വ്​​ഗാ​ന്ധി​യാ​ണ്​ ധ​ന​സ​ഹാ​യം ന​ൽ​കി​യ​ത്. 
ആ​പ​ത്തി​ൽ കു​ടു​ങ്ങി​യ ഇ​ന്ത്യ​ൻ പൗ​ര​ന്മാ​രെ തി​രി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​വ​രാ​ൻ എ​യ​ർ ഇ​ന്ത്യ ആ​ദ്യ​ഘ​ട്ട​ത്തി​ൽ റി​േ​ട്ട​ൺ ടി​ക്ക​റ്റി​​െൻറ പ​ണം വാ​ങ്ങി​യി​രു​ന്നു. അ​തി​നെ​തി​രെ ഞാ​നും അ​ന്ന​ത്തെ മാ​തൃ​ഭൂ​മി ഡ​ൽ​ഹി ബ്യൂ​റോ ചീ​ഫാ​യി​രു​ന്ന വി.​കെ. മാ​ധ​വ​ൻ​കു​ട്ടി​യും ‘ഖു​ലാ​മ​ഞ്ചി​ൽ’ പ്ര​തി​ഷേ​ധി​ച്ചു. ഗ​ത്യ​ന്ത​ര​മി​ല്ലാ​തെ എ​യ​ർ ഇ​ന്ത്യ​ക്ക്​ ഇൗ ​ചൂ​ഷ​ണം അ​വ​സാ​നി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്നു. അ​വ​രു​ടെ എം.​ഡി ആ​യി​രു​ന്ന എ​സ്.​ആ​ർ. ദാ​സി​ന്​ ജോ​ലി​യും പോ​യി. കു​വൈ​ത്ത്​ അം​ബാ​സ​ഡ​ർ ബു​ധി​രാ​ജ​ക്ക്​ നി​ർ​ബ​ന്ധി​ത അ​വ​ധി​യി​ൽ പോ​കേ​ണ്ടി വ​ന്നു. അ​ന്ന​ത്തെ സി​വി​ൽ ഏ​വി​യേ​ഷ​ൻ മ​ന്ത്രി​യും ഇ​ന്ന​ത്തെ കേ​ര​ള ഗ​വ​ർ​ണ​റു​മാ​യ ആ​രി​ഫ്​ മു​ഹ​മ്മ​ദ്​ ഖാ​ന്​ രാ​ജി​വെ​ക്കേ​ണ്ട​താ​യും വ​ന്നു.

കുവൈത്തിൽ കുടുങ്ങിയത്​ 
 1.70 
ലക്ഷം ഇന്ത്യക്കാർ
നാ​ട്ടി​ലെ​ത്തി​ച്ച​ത്​ 
63 ദി​വ​സ​ത്തി​നു​ള്ളി​ൽ​; 
488 വി​മാ​ന​ങ്ങ​ളി​ൽ
1990 ആ​ഗ​സ്​​റ്റ്​​ ര​ണ്ടി​നാ​ണ്​ ഇ​റാ​ഖ്​ കു​വൈ​ത്തി​ൽ അ​ധി​നി​വേ​ശം ന​ട​ത്തി​യ​ത്. കു​വൈ​ത്തി​ൽ കു​ടു​ങ്ങി​യ 1,70,000 ഇ​ന്ത്യ​ക്കാ​രെ തി​രി​ച്ചെ​ത്തി​ക്കാ​ൻ സൈ​നി​ക വി​മാ​ന​ങ്ങ​ൾ ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ആ​ദ്യ നീ​ക്കം. വ്യോ​മ​പാ​ത അ​നു​വ​ദി​ച്ചു​കി​ട്ടു​ന്ന​തി​ലെ ബു​ദ്ധി​മു​ട്ടു​ക​ൾ കാ​ര​ണം ആ ​ശ്ര​മം ഉ​പേ​ക്ഷി​ച്ചു. 
പി​ന്നീ​ട്​ സി​വി​ലി​യ​ൻ വി​മാ​ന​ങ്ങ​ൾ ഉ​പ​യോ​ഗി​ക്കാ​ൻ ധാ​ര​ണ​യാ​യി. ജോ​ർ​ഡ​നി​ലെ അ​മ്മാ​നി​ൽ​നി​ന്ന് 1,11,711 ഇ​ന്ത്യ​ക്കാ​രെ മും​െ​ബെ​യി​ലെ​ത്തി​ച്ചു. അ​തി​ന്​ എ​യ​ർ ഇ​ന്ത്യ, ഇ​ന്ത്യ​ൻ എ​യ​ർ​ലൈ​ൻ​സു​മാ​യി സ​ഹ​ക​രി​ച്ച്​​ 488 വി​മാ​ന സ​ർ​വി​സു​ക​ളാ​ണ്​ ന​ട​ത്തി​യ​ത്. 1990 ആ​ഗ​സ്​​​റ്റ്​ 15 മു​ത​ൽ 1990 ഒ​ക്ടോ​ബ​ർ 20 വ​രെ - 63 ദി​വ​സം നീ​ണ്ടു​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന ദൗ​ത്യ​ത്തി​ലൂ​ടെ​യാ​ണ്​ ഇ​​ത്ര​യും പേ​രെ ഇ​ന്ത്യ​യി​ലെ​ത്തി​ച്ച​ത്. 
ഇ​തി​നു പു​റ​മെ ക​പ്പ​ലു​ക​ൾ ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചും ഇ​ന്ത്യ​ക്കാ​രെ മും​െ​ബെ​യി​ലെ​ത്തി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഇ​തി​നെ ലോ​ക​ത്തി​ലെ​ത​ന്നെ ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ ഒ​ഴി​പ്പി​ക്ക​ലാ​യി​ട്ടാ​ണ്​ വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​ത്.