അ​മീ​ർ ഖു​സ്രു​വും നി​ല​ക്കാ​ത്ത പ്രേ​മ​സം​ഗീ​ത​വും

മ​ഹാ​ക​വി ഉ​ള്ളൂ​ർ എ​സ്. പ​ര​മേ​ശ്വ​ര അ​യ്യ​രു​ടെ മാ​സ്റ്റ​ർ​പീ​സാ​യ ‘പ്രേ​മ​സം​ഗീ​തം’ എ​ന്ന ക​വി​ത​യു​ടെ ആ​ദ്യ വ​രി​ക​ൾ പ​തി​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ൾ​ക്കു​മു​മ്പ് ന​മ്മു​ടെ സ്കൂ​ൾ പാ​ഠ്യ​പ​ദ്ധ​തി​യു​ടെ ഭാ​ഗ​മാ​യി​രു​ന്നു. എ​ന്റെ ത​ല​മു​റ​യി​ലു​ള്ള​വ​ർ​ക്കും അ​തി​നു​ശേ​ഷം വ​ന്ന പ​ല​ർ​ക്കും, ആ ​വ​രി​ക​ൾ ന​മ്മ​ളി​ൽ കു​ടി​കൊ​ള്ളു​ന്ന ധാ​ർ​മി​ക​ത​യു​ടെ ദി​ശാ​സൂ​ചി പോ​ലെ ഇ​ന്നും ഓ​ർ​മ​യി​ൽ ത​ങ്ങി​നി​ൽ​ക്കു​ന്നു.

‘‘ഒ​രൊ​റ്റ​മ​ത​മു​ണ്ടു​ല​കി​ന്നു​യി​രാം പ്രേ​മ​മ​തൊ​ന്ന​ല്ലോ...’’ എ​ന്ന അ​ന​ശ്വ​ര​മാ​യ വ​രി​ക​ളോ​ടെ​യാ​ണ് ആ ​ക​വി​ത ആ​രം​ഭി​ക്കു​ന്ന​ത്. ‘‘ലോ​ക​ത്തി​ന് ജീ​വ​വാ​യു​വാ​യ ഒ​രൊ​റ്റ മ​ത​മേ​യു​ള്ളൂ, അ​ത് സ്നേ​ഹ​മാ​ണ്-​അ​ത് ഏ​തെ​ങ്കി​ലും ഒ​രു വി​ശ്വാ​സ​ത്തി​ൽ ഒ​തു​ങ്ങി​നി​ൽ​ക്കു​ന്ന​ത​ല്ല. പൂ​ർ​ണ​ച​ന്ദ്ര​നി​ൽ​നി​ന്ന് ഒ​ഴു​കു​ന്ന നി​ലാ​വു​പോ​ലെ അ​ത് പ​ട​രു​ന്നു’’​എ​ന്ന് വി​ശേ​ഷി​പ്പി​ക്കു​ന്ന ‘പ്രേ​മ​സം​ഗീ​തം’ ര​ച​ിച്ച ഉ​ള്ളൂ​ർ ക​വി മാ​ത്ര​മാ​യി​രു​ന്നി​ല്ല; ഈ കവിത എ​ഴു​തു​ന്ന കാ​ല​ത്ത് അ​ദ്ദേ​ഹം തി​രു​വി​താം​കൂ​ർ രാ​ജ​ഭ​ര​ണ​ത്തി​ൽ ചീ​ഫ് സെ​ക്ര​ട്ട​റി​ക്ക് തു​ല്യ​മാ​യ ‘ദി​വാ​ൻ പേ​ഷ്കാ​ർ’ പ​ദ​വി വ​ഹി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അ​യി​ത്തം ഒ​രു സാ​മൂ​ഹി​ക യാ​ഥാ​ർ​ഥ്യ​വും ച​ട്ട​വു​മാ​യി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്ത് എ​ല്ലാ ജാ​തി​ക്കാ​ർ​ക്കു​മാ​യി ക്ഷേ​ത്ര​വാ​തി​ലു​ക​ൾ തു​റ​ന്നു​കൊ​ടു​ക്കാ​നു​ള്ള 1936ലെ ​ച​രി​ത്ര​പ്ര​സി​ദ്ധ​മാ​യ ക്ഷേ​ത്ര​പ്ര​വേ​ശ​ന വി​ളം​ബ​ര​ത്തി​ന്റെ ക​ര​ട് ത​യാ​റാ​ക്കി​യ​തും ഉ​ള്ളൂ​ർ ആ​യി​രു​ന്നു.

ജ​നാ​ധി​പ​ത്യ​ത്തി​നു വേ​ണ്ടി​യു​ള്ള പോ​രാ​ട്ട​ത്തി​ൽ ഈ​ഴ​വ​രും മു​സ്‍ലിം​ക​ളും ക്രൈ​സ്ത​വ​രും ഒ​ന്നി​ക്കു​മെ​ന്ന മു​ന്ന​റി​യി​പ്പോ​ടെ സി. ​കേ​ശ​വ​ൻ ന​ട​ത്തി​യ ഇ​ടി​മു​ഴ​ക്കം പോ​ലു​ള്ള കോ​ഴ​ഞ്ചേ​രി പ്ര​സം​ഗ​ത്തി​ന് ശേ​ഷ​മാ​ണ് ഈ ​വി​ളം​ബ​രം വ​രു​ന്ന​ത്. സി. ​കേ​ശ​വ​ന്റെ പ്ര​സം​ഗം ജാ​തി​വ്യ​വ​സ്ഥ​യു​ടെ അ​ടി​ത്ത​റ ഇ​ള​ക്കി​യ​പ്പോ​ൾ, ഉ​ള്ളൂ​രി​ന്റെ ക​ര​ട് ആ ​പ്ര​ക​മ്പ​ന​ത്തി​ന് ഭ​ര​ണ​പ​ര​മാ​യ രൂ​പം ന​ൽ​കി.

സാ​മൂ​ഹി​ക നീ​തി ന​ട​പ്പാ​ക്കു​ന്ന​തി​ൽ നി​ർ​വ​ഹി​ച്ച പ​ങ്കി​ന്റെ പേ​രി​ൽ സ്വ​ന്തം സ​മു​ദാ​യം ഉ​ള്ളൂ​രി​നെ ത​ള്ളി​പ്പ​റ​ഞ്ഞു. ഒ​രു ബ്രാ​ഹ്മ​ണ​ന് ല​ഭി​ക്കാ​വു​ന്ന ഏ​റ്റ​വും വ​ലി​യ ശി​ക്ഷ​യാ​യി ക​രു​ത​പ്പെ​ടു​ന്ന ഭ്ര​ഷ്ട് ക​ൽ​പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടു. ‘‘ഞാ​ൻ ഇ​ന്ന​ലെ വ​രെ ഒ​രു ബ്രാ​ഹ്മ​ണ​നാ​യി​രു​ന്നു. ഇ​ന്നു മു​ത​ൽ ഞാ​ൻ ഒ​രു മ​നു​ഷ്യ​നാ​ണ്’’ എ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു അ​തി​ന​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ മ​റു​പ​ടി. സ​ത്യ​ത്തി​ന്റെ​യും വി​ന​യ​ത്തി​ന്റെ​യും ക​രു​ത്തി​നാ​ൽ, നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ൾ പ​ഴ​ക്ക​മു​ള്ള മു​ൻ​വി​ധി​ക​ളെ മു​റി​ച്ചു​മാ​റ്റു​ന്ന ആ ​വാ​ച​കം ഇ​ന്നും പ്ര​തി​ധ്വ​നി​ക്കു​ന്നു​ണ്ട്.

ഏ​താ​നും വ​ർ​ഷ​ങ്ങ​ൾ​ക്കു​മു​മ്പ്, പ്ര​ശ​സ്ത ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​ൻ ഡോ. ​മ​ണ​ക്കാ​ല ഗോ​പാ​ല​കൃ​ഷ്ണ​ൻ കാ​യം​കു​ള​ത്തെ ഒ​രു സ്കൂ​ളി​ൽ ‘പ്രേ​മ​സം​ഗീ​തം’ പൂ​ർ​ണ​മാ​യ ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​ത ശൈ​ലി​യി​ൽ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​ത് കേ​ൾ​ക്കാ​ൻ എ​നി​ക്ക് അ​വ​സ​രം ല​ഭി​ച്ചു. ഉ​മ്മ​ൻ ചാ​ണ്ടി മു​ഖ്യ​മ​ന്ത്രി​യാ​യി​രു​ന്ന കാ​ല​ത്ത് കേ​ര​ള നി​യ​മ​സ​ഭാ അം​ഗ​ങ്ങ​ൾ​ക്ക് മു​ന്നി​ലാ​ണ് അ​ദ്ദേ​ഹം ഇ​താ​ദ്യ​മാ​യി അ​വ​ത​രി​പ്പി​ച്ച​ത്. ശേ​ഷം ഇ​ന്ത്യ​യി​ലും അ​മേ​രി​ക്ക​യി​ലും ബ്രി​ട്ട​നി​ലു​മാ​യി 160ല​ധി​കം വേ​ദി​ക​ൾ പ്രേ​മ​സം​ഗീ​ത​ത്താ​ൽ ധ​ന്യ​മാ​യി.

ക​ഴി​ഞ്ഞ​യാ​ഴ്ച, അ​ദ്ദേ​ഹം ഈ ​അ​മൂ​ല്യ നി​ധി​യു​മാ​യി ഉ​ത്ത​രേ​ന്ത്യ​യി​ലെ​ത്തി. ഹ​രി​യാ​ന​യി​ലെ മാ​ർ​ത്തോ​മാ സ​ഭ​യു​ടെ സെ​മി​നാ​രി​യാ​യ ധ​ർ​മ ജ്യോ​തി വി​ദ്യാ​പീ​ഠ​ത്തി​ലും, ഡ​ൽ​ഹി​യി​ലെ ര​ണ്ട് സ്കൂ​ളു​ക​ളി​ലും അ​ദ്ദേ​ഹം ‘പ്രേ​മ​സം​ഗീ​തം’ അ​വ​ത​രി​പ്പി​ച്ചു. മു​സ്‍ലിം ഭൂ​രി​പ​ക്ഷ പ്ര​ദേ​ശ​മാ​യ നൂ​ഹ് ജി​ല്ല​യി​ലെ ഗു​സ്ബെ​ത്തി​യി​ലു​ള്ള ദീ​പാ​ല​യ സ്കൂ​ളി​ലാ​യി​രു​ന്നു ഉ​ദ്ഘാ​ട​ന പ​രി​പാ​ടി. ഓ​രോ വ​രി​ക​ളും ആ​ല​പി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​മു​മ്പ്, ചെ​റി​യ ക​ഥ​ക​ളും ഉ​ദാ​ഹ​ര​ണ​ങ്ങ​ളും ചേ​ർ​ത്ത് ഞാ​ൻ കു​ട്ടി​ക​ൾ​ക്ക് ഹി​ന്ദി​യി​ൽ അ​തി​ന്റെ അ​ർ​ഥം വി​ശ​ദീ​ക​രി​ച്ചു കൊ​ടു​ത്തു. അ​വ​രു​ടെ തി​ള​ങ്ങു​ന്ന മു​ഖ​ങ്ങ​ളും, താ​ള​ത്തി​നൊ​ത്ത ച​ല​ന​ങ്ങ​ളും, കൈ​യ​ടി​ക​ളും തെ​ളി​യി​ച്ച​ത് ഭാ​ഷ​ക്കും ഭൂ​മി​ശാ​സ്ത്ര​ത്തി​നു​മ​പ്പു​റം സ​ഞ്ച​രി​ക്കാ​ൻ ക​വി​ത​ക്ക് ഇ​ന്നും ക​രു​ത്തു​ണ്ട് എ​ന്നു ത​ന്നെ​യാ​ണ്. ആ​കാം​ക്ഷാ​ഭ​രി​ത​രാ​യ ആ പു​തു​ത​ല​മു​റയെ ഇ​ന്ത്യ​ൻ സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന് അ​ടി​ത്ത​റ​യി​ട്ട, എ​ന്നാ​ൽ നാം ​പ​ല​പ്പോ​ഴും മ​റ​വി​ക്ക് വി​ട്ടു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന ഒ​രു മഹാപ്രതിഭയെ, അ​മീ​ർ ഖു​സ്രു (1253-1325)വി​നെ പ​രി​ച​യ​പ്പെ​ടു​ത്താ​ൻ ഞാ​ൻ ആ ​അ​വ​സ​രം ഉ​പ​യോ​ഗി​ച്ചു.

ഡ​ൽ​ഹിയിലെ സു​ൽ​ത്താ​ൻ ഭരണകാ​ല​ത്ത്, ജീവിച്ചി​രു​ന്ന ഇ​ന്തോ-​പേ​ർ​ഷ്യ​ൻ സൂ​ഫി സം​ഗീ​ത​ജ്ഞ​നും ക​വി​യും പ​ണ്ഡി​ത​നു​മാ​യി​രു​ന്നു ഖു​സ്രു. ഇ​ന്ത്യ​ൻ സം​ഗീ​തം ഹി​ന്ദു​സ്ഥാ​നി എ​ന്നും ക​ർ​ണാ​ട്ടി​ക് എ​ന്നും ര​ണ്ട് ധാ​ര​ക​ളാ​യി തി​രി​യു​ന്ന​തി​ന് വ​ള​രെ മു​മ്പു​ത​ന്നെ, പു​തി​യൊ​രു സം​ഗീ​ത സ്വ​ത്വ​ത്തി​ന് രൂ​പം ന​ൽ​കാ​നാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം രൂ​പ​ങ്ങ​ളി​ലും ഭാ​ഷ​ക​ളി​ലും താ​ള​ങ്ങ​ളി​ലും പ​രീ​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ൾ ന​ട​ത്തി​യി​രു​ന്നു. പേ​ർ​ഷ്യ​ൻ മി​സ്റ്റി​സി​സ​ത്തെ പ്രാ​ദേ​ശി​ക ആ​വി​ഷ്കാ​ര​ങ്ങ​ളു​മാ​യി സം​യോ​ജി​പ്പി​ച്ച്, സൂ​ഫി ഖ​വാ​ലി​യെ ചി​ട്ട​പ്പെ​ടു​ത്തി സം​ഗീ​ത രൂ​പ​മാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം അ​വ​ത​രി​പ്പി​ച്ചു. പി​ന്നീ​ട് ഹി​ന്ദി​യും ഉ​ർ​ദു​വും ആ​യി പ​രി​ണ​മി​ച്ച ‘ഹി​ന്ദ​വി’ ഭാ​ഷ​യി​ൽ അ​ദ്ദേ​ഹം നി​പു​ണ​നാ​യി​രു​ന്നു. പേ​ർ​ഷ്യ​ൻ, ട​ർ​ക്കി​ഷ്, പ​ഞ്ചാ​ബി ഭാ​ഷ​ക​ളി​ലെ അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ പാ​ണ്ഡി​ത്യം അതു​ല്യ​മാ​യി​രു​ന്നു, സം​സ്കൃ​ത​വും അ​റി​യാ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ഇ​ന്ന​ത്തെ ഹി​ന്ദു​സ്ഥാ​നി ശാ​സ്ത്രീ​യ സം​ഗീ​ത​ത്തി​ൽ ഒ​ഴി​വാ​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത സം​ഗീ​തോ​പ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളാ​യ സി​ത്താ​റും ത​ബ​ല​യും ക​ണ്ടു​പി​ടി​ച്ച​ത് അ​ദ്ദേ​ഹ​മാ​ണ്. ഉ​ർ​ദു സാ​ഹി​ത്യ​ത്തി​ന്റെ പി​താ​വാ​യും, ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ത​ത്ത​യെ​ന്നും ഇ​ന്ത്യ​യു​ടെ ശ​ബ്ദ​മാ​യും വാ​ഴ്ത്ത​പ്പെ​ടു​ന്ന അ​മീ​ർ ഖു​സ്രു​വി​ന്റെ ഗ​സ​ലു​ക​ൾ, ക​ട​ങ്ക​ഥ​ക​ൾ, ഖ​യാ​ലു​ക​ൾ തു​ട​ങ്ങി​യ സാ​ഹി​ത്യ സം​ഭാ​വ​ന​ക​ൾ ച​രി​ത്ര​പ​ര​മാ​യ മൂ​ല്യ​മു​ള്ള​വ​യാ​ണ്. ‘‘ഭൂ​മി​യി​ൽ ഒ​രു സ്വ​ർ​ഗ​മു​ണ്ടെ​ങ്കി​ൽ, അ​തി​വി​ടെ​യാ​ണ്, അ​തി​വി​ടെ​യാ​ണ്, അ​തി​വി​ടെ​യാ​ണ്’’ എ​ന്ന ക​ശ്മീ​രി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചു​ള്ള അ​ന​ശ്വ​ര വ​രി​ക​ൾ സ​മ്മാ​നി​ച്ച​തും ഖു​സ്രു​വാ​ണ്.

ഈ ​പ്ര​തി​ഭ​ക്കു​പി​ന്നി​ൽ മ​ഹാ​നാ​യൊ​രു ആ​ത്മീ​യാ​ചാ​ര്യ​ൻ ഉ​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു-​ഖു​സ്രു​വി​ന്റെ ക​ല​യെ മാ​ത്ര​മ​ല്ല, അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ലോ​ക​വീ​ക്ഷ​ണം ത​ന്നെ രൂ​പ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ ഉ​പ​ഭൂ​ഖ​ണ്ഡ​ത്തി​ലു​ട​നീ​ളം ആ​ദ​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന ഹ​സ്ര​ത്ത് നി​സാ​മു​ദ്ദീ​ൻ ഔ​ലി​യ. വി​യോ​ഗ ശേ​ഷം ഖു​സ്രു അ​ന്ത്യ​വി​ശ്ര​മം കൊ​ള്ളു​ന്ന​തും ഔ​ലി​യ​യു​ടെ ഖ​ബ​റി​ട​ത്തി​ന് തൊ​ട്ട​രി​കി​ലാ​യാ​ണ്.

1325 ഒ​ക്ടോ​ബ​ർ 17ന് ​വി​ട​പ​റ​ഞ്ഞ അ​മീ​ർ ഖു​സ്രു​വി​ന്റെ 700ാം ച​ര​മ​വാ​ർ​ഷി​ക​മാ​ണി​ത്. എ​ന്നി​ട്ടും, ഓ​ർ​മ​പ്പെ​ടു​ത്ത​ലു​ക​ളോ സാം​സ്കാ​രി​ക ആ​ഘോ​ഷ​ങ്ങ​ളോ ഇ​ല്ലാ​തെ ആ ​ദി​വ​സം ക​ട​ന്നു​പോ​യി. സ്വ​ന്തം സം​ഗീ​ത സ്വ​ത്വ​ത്തി​ന് അ​ദ്ദേ​ഹ​ത്തോ​ട് വ​ള​രെ​യ​ധി​കം ക​ട​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്ന ഒ​രു സം​സ്കാ​രം ആ ​ദി​വ​സ​ത്തെ വെ​റു​മൊ​രു സാ​ധാ​ര​ണ ദി​ന​മാ​യി ക​ണ്ട് വി​സ്മ​രി​ച്ചു എ​ന്ന​ത് എ​ത്ര വ​ലി​യ ദു​ര​ന്ത​മാ​ണ്.

ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​തം വേ​ദ​പാ​ര​മ്പ​ര്യ​ങ്ങ​ളി​ൽ​നി​ന്നാ​ണ് ഉ​ത്ഭ​വി​ക്കു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും, പു​ര​ന്ദ​ര ദാ​സ​ന്റെ കൃ​തി​ക​ളി​ലൂ​ടെ​യാ​ണ് അ​തി​ന് വ്യ​ക്ത​മാ​യ രൂ​പം ല​ഭി​ച്ച​തെ​ന്ന് ഞാ​ൻ വി​ദ്യാ​ർ​ഥി​ക​ളെ ഓ​ർ​മി​പ്പി​ച്ചു. അ​ധ്യാ​പ​ന രീ​തി​ക​ളും കൃ​തി​ക​ളും ചി​ട്ട​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തി​നാ​ൽ ക​ർ​ണാ​ട​ക സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്റെ പി​താ​വാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം ക​ണ​ക്കാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. ത്യാ​ഗ​രാ​ജ സ്വാ​മി​ക​ൾ, മു​ത്തു​സ്വാ​മി ദീ​ക്ഷി​ത​ർ, ശ്യാ​മ​ശാ​സ്ത്രി​ക​ൾ എ​ന്നി​വ​ര​ട​ങ്ങു​ന്ന ത്രി​ത്വ​മാ​ണ് പി​ന്നീ​ട് അ​തി​ന്റെ സൗ​ന്ദ​ര്യം വ​ർ​ധി​പ്പി​ച്ച​ത്. എ​ന്നാ​ൽ, അ​മീ​ർ ഖു​സ്രു​വി​ന് ര​ണ്ട് നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ൾ​ക്ക് ശേ​ഷ​മാ​ണ് പു​ര​ന്ദ​ര ദാ​സ​ൻ ജീ​വി​ച്ചി​രു​ന്ന​ത്. ഈ ​കാ​ല​ഘ​ട്ടം ത​ന്നെ ഇ​ന്ത്യ​ൻ സം​ഗീ​ത​ത്തി​ന്റെ പ​രി​ണാ​മ​ത്തി​ൽ ഖു​സ്രു​വി​ന്റെ പ്രാ​ധാ​ന്യം വ്യ​ക്ത​മാ​ക്കു​ന്നു. പി​ന്നീ​ട് ശാ​ഖ​ക​ളാ​യി പി​രി​ഞ്ഞ് പു​ഷ്പി​ച്ച പ​ല പാ​ര​മ്പ​ര്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ഉ​റ​വി​ട​മാ​യി അ​ദ്ദേ​ഹം നി​ല​കൊ​ള്ളു​ന്നു.

അ​മീ​ർ ഖു​സ്രു​വി​നോ​ട് ഇ​ന്ത്യ​ൻ സം​ഗീ​ത​ത്തി​നു​ള്ള ക​ട​പ്പാ​ട് അ​ള​ക്കാ​നാ​വാ​ത്ത​താ​ണ്. ഒ​രു​പ​ക്ഷേ, സ്മ​ര​ണ​ക്ക് വ​ലി​യ ആ​ഘോ​ഷ​ങ്ങ​ൾ ആ​വ​ശ്യ​മി​ല്ലാ​യി​രി​ക്കാം. അ​ദ്ദേ​ഹം ക​ണ്ടു​പി​ടി​ച്ച ഉ​പ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ​യും, ര​ചി​ച്ച ഗാ​ന​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ​യും, സ്മൃതികുടീരങ്ങ​ളി​ലും സം​ഗീ​ത സ​ഭ​ക​ളി​ലും മു​ഴ​ങ്ങു​ന്ന ഖ​വാ​ലി​ക​ളി​ലൂ​ടെ​യും, അ​ദ്ദേ​ഹം വി​ട്ടേ​ച്ചു​പോ​യ സ​മ്പ​ന്ന​മാ​യ ഭാ​ഷാ പൈ​തൃ​ക​ത്തി​ലൂ​ടെ​യും ആ ​സ്മ​ര​ണ ഇ​ന്നും ജീ​വി​ക്കു​ന്നു.

‘‘ഒ​രൊ​റ്റ​മ​ത​മു​ണ്ടു​ല​കി​ന്നു​യി​രാം പ്രേ​മ​മ​തൊ​ന്ന​ല്ലോ’’ എ​ന്ന് ‘പ്രേ​മ​സം​ഗീ​തം’ ന​മ്മെ ഓ​ർ​മി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, സം​ഗീ​ത​വും സ്നേ​ഹ​ത്തി​ന്റെ ഒ​രു സാ​ർ​വ​ത്രി​ക ഭാ​ഷ​യാ​ണെ​ന്ന് ഖു​സ്രു​വി​ന്റെ ജീ​വി​ത​വും കൃ​തി​ക​ളും ന​മ്മെ ഓ​ർ​മി​പ്പി​ക്കു​ന്നു-​അ​തി​രു​ക​ൾ​ക്കും ജാ​തി​ക​ൾ​ക്കും മ​ത​ങ്ങ​ൾ​ക്കും നൂ​റ്റാ​ണ്ടു​ക​ൾ​ക്കും അ​തീ​ത​മാ​യ ഒ​ന്ന്.

ajphilip@gmail.com